Ο Ηλίας Βενέζης, τέταρτος γιος της οικογένειας του κτηματία Μιχαήλ Μέλλου, γεννήθηκε στο Αϊβαλί (Κυδωνίες) της Μικράς Ασίας. Εκεί είχε μετοικήσει από την Κεφαλονιά ο παππούς του, Δημήτριος Βενέζης, μετά το τέλος της Ελληνικής Επανάστασης. Ενώ το παρωνύμιο Μέλλος είχε επικρατήσει ως επίθετο της οικογένειας, ο συγγραφέας υιοθέτησε το Βενέζης. Σε αυτοβιογραφικό του σημείωμα γράφει ότι γεννήθηκε στο Αϊβαλί το 1904, ενώ άλλα επίσημα έγγραφα πιστοποιούν ως χρονολογία γεννήσεως το 1889. Μεγάλωσε στο Αϊβαλί ως το 1914, οπότε λόγω του διωγμού των Ελλήνων, αναγκάστηκε να καταφύγει με την υπόλοιπη οικογένεια στην πατρίδα της μητέρας του, την Μυτιλήνη. Ο πατέρας και η αδελφή του Αγάπη παρέμειναν στο Αϊβαλί. Στην Μυτιλήνη, παράλληλα με το σχολείο, βοηθούσε την οικογένειά του εργαζόμενος σε ένα φούρνο. Το 1919 επέστρεψε στην πατρίδα του, όπου τελείωσε το γυμνάσιο και διορίστηκε βοηθητικός καλλιγράφος γραμματικός στη Μητρόπολη Κυδωνιών. Στο Αϊβαλί γνώρισε τον Φώτη Κόντογλου και από το 1920 συνεργαζόταν με τα περιοδικά Νέα Ζωή της Σμύρνης και Λόγος της Κωνσταντινούπολης, υπογράφοντας ως Λέλος Βενέζης. Τον Σεπτέμβριο του 1922 εστάλη αιχμάλωτος από τους Τούρκους στα «τάγματα εργασίας» στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Ύστερα από 14 μήνες, ελεύθερος, ξανάσμιξε με την οικογένειά του στην Μυτιλήνη. Το 1926 διορίστηκε υπάλληλος της Εθνικής Τραπέζης, από την οποία μετατάχθηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος και το 1932, με μετάθεση, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.

Στην Μυτιλήνη συνάντησε τον Μυριβήλη και τον λογοτεχνικό κύκλο της Λεσβιακής Άνοιξης. Έγινε συνεργάτης της εφημερίδας Καμπάνα του Μυριβήλη και στην συνέχεια του Ταχυδρόμου των Μυριβήλη και Θείελπη Λευκία, καθώς επίσης και άλλων εφημερίδων και περιοδικών του νησιού. Εκείνη την περίοδο δημοσίευσε στην Καμπάνα μία πρώτη μορφή μέρους του χρονικού της αιχμαλωσίας του στα εργατικά τάγματα της Ανατολής: Το Νούμερο 31328. Το 1928 πήρε το τρίτο βραβείο στον διαγωνισμό διηγήματος της Νέας Εστίας για το διήγημά του «Ο Θάνατος» και το ίδιο έτος κυκλοφόρησε το πρώτο του βιβλίο Ο Μανώλης Λέκας και άλλα διηγήματα.

Συνελήφθη, δικάστηκε και αθωώθηκε για τις πολιτικές του ιδέες. Την πρώτη φορά στην Μυτιλήνη, διώχθηκε από τον νόμο του «Ιδιωνύμου», επειδή συμμετείχε στην αγωνιστική ομάδα των «Πρωτοπόρων» και την δεύτερη, το 1936, από την δικτατορία Μεταξά. Τέλος, το 1943, συνελήφθη από την γερμανική κατοχή και τέθηκε σε απομόνωση στο «Μπόκ C» των φυλακών Αβέρωφ. Αφορμή στάθηκε η ανάγνωση ενός ποιήματος του Μιστράλ για την ελευθερία, το οποίο διάβασε την 25η Μαρτίου στο προσωπικό της τράπεζας. Αποφυλακίσθηκε με παρέμβαση του αρχιεπισκόπου. Έκτοτε εργάστηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος, από την οποία αποχώρησε όταν εξελέγη Ακαδημαϊκός το 1957. Έγραψε μυθιστορήματα, διηγήματα, ταξιδιωτικά και χρονικά, εκ των οποίων πολλά μεταφράστηκαν στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες. Συμμετείχε σε αποστολές και διεθνή συνέδρια και τιμήθηκε με διακρίσεις όπως: Ανώτερος Ταξιάρχης του Τάγματος του Φοίνικος, Ταξιάρχης του Τάγματος Γεωργίου του Ά και Ταξιάρχης Αξίας της Ιταλικής Δημοκρατίας.

Πέθανε στις 3 Αυγούστου το 1973 στην Αθήνα από καρκίνο του λάρυγγα και του προσώπου. Κηδεύτηκε στον Μόλυβο της Μυτιλήνης.

Έγραψε τα μυθιστορήματα: Γαλήνη (1939), Αιολική γή (1943), Ωκεανός (1956), Το Νούμερο 31328 (1931) και Έξοδος (1950). Τα διηγήματά του δημοσίευσε στα εξής βιβλία: Ο Μανώλης Λέκας κι άλλα διηγήματα (1928), Αιγαίο (1941), Ακήφ (1944), Άνεμοι (1944), Ώρα πολέμου (1946), Οι νικημένοι (1954), Αρχιπέλαγος (1972), Μικρασία χαίρε (1974, διηγήσεις συμβάντων). Δημοσίευσε τις αφηγήσεις: Εφταλού (1972) και Στις ελληνικές θάλασσες (1973) και τα ταξιδιωτικά: Φθινόπωρο στην Ιταλία (1950), Αμερικανική γη (1954), Αργοναύτες (χρονικά και ταξίδια 1961) και Περιηγήσεις (1973). Εξαίρεση στο αφηγηματικό του έργο, αποτελεί το θεατρικό Μπλόκ C, δράμα σε τρεις πράξεις, που παίχθηκε στο Εθνικό Θέατρο το 1945 και εκδόθηκε το επόμενο έτος. Εξέδωσε επίσης τρία ιστορικά βιβλία: Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός (1952), Χρονικόν της Τράπεζας της Ελλάδος (1955) και Εμμανουήλ Τσουδερός, ο πρωθυπουργός της μάχης της Κρήτης και η εποχή του (1966).

Υπήρξε τακτικός συνεργάτης των εφημερίδων Βήμα (1946-1973) και Ακρόπολις (1958-1973) καθώς επίσης και του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας με τις εκπομπές «Σας μιλά ο φίλος σας», «Ξένοι περιηγητές στην Ελλάδα», «Πλοία και θάλασσα».

Από το 1950 ανέλαβε διάφορες υπεύθυνες θέσεις όπως Γ0ενικός Γραμματέας του Διοικητικού Συμβουλίου και διευθύνων Σύμβουλος του Εθνικού Θεάτρου (1950-52), Διοικητικός Διευθυντής και Πρόεδρος της Καλλιτεχνικής Επιτροπής (1964-67), Αντιπρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (1960), Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Κοινότητας των Ευρωπαίων Συγγραφέων (1965-66), Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Βασιλικού Εθνικού Ιδρύματος (1966), Αντιπρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης (1966-70), Πρόεδρος του Φεστιβάλ Κινηματογράφου (1963-66), Πρόεδρος σε κριτικές επιτροπές των Υπουργείων Παιδείας και Προεδρίας (1958-66) και ιδρυτικό μέλος της Ομάδας των 12.

[Πηγές: Η μεσοπολεμική πεζογραφία. Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939), Αθήνα, Σοκόλης, 1992, τομ. Β΄? Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1983, τομ. 2]