Identity area
Reference code
Title
Date(s)
- 1924-1944 (Creation)
Level of description
Fonds
Extent and medium
3 αρχειακά κουτιά
Context area
Name of creator
Biographical history
Ο Θεολόγος Νικολούδης (Μεσολόγγι, 1890 - Αθήνα, 1946) ήταν δημοσιογράφος, εκδότης πολιτικός και σημαντικό στέλεχος του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου. Ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στη Σύρο και στο Κάϊρο. Στην Αίγυπτο ε ργάστηκε ως τραπεζικός υπάλληλος και ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία. Διετέλεσε συνεργάτης λογοτεχνικών περιοδικών και εφημερίδων και δημοσίευσε το πεζογράφημά του Δειλινές κουβέντες (1914).
Ο Νικολούδης εξέδιδε την εφημερίδα Πολιτεία από το 1917 έως το 1935 από τις στήλες της οποίας πολέμησε τον Ελευθέριο Βενιζέλο και υποστήριξε τον Ιωάννη Μεταξά και το Κόμμα των Ελευθεροφρόνων. Με το κόμμα αυτό, άλλωστε, πήρε μέρος στην πολιτική ζωή: βουλευτής το Νοέμβριο του 1926, και υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων στις κυβερνήσεις συνασπισμού του Αλέξανδρου Ζαΐμη (17/8/1927-4/7/1928). Υπήρξε από τους στυλοβάτες του μεταξικού καθεστώτος, υπεύθυνος για την προπαγάνδα, καθώς διετέλεσε υπουργός Τύπου και Τουρισμού (31/8/1936-29/1/1941) και στη διάδοχη κυβέρνηση Κορυζή (29/1/1941-29/4/1941).
Στη συνέχεια διέφυγε στην Αίγυπτο μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της ελληνικής κυβέρνησης και πήρε μέρος στην πρώτη κυβέρνηση του Εμμανουήλ Τσουδερού ως υπουργός Εθνικής Προνοίας και υφυπουργός Τύπου και Τουρισμού (20/4/1941-2/6/1941). Στις 2 Ιουνίου παραιτήθηκε και έλαβε τον τίτλο του έκτακτου απεσταλμένου και πληρεξουσίου υπουργού. Τον Αύγουστο του 1941 διορίστηκε πρεσβευτής στην Πραιτόρια της Νοτίου Αφρικής. Οι σχέσεις του με την κυβέρνηση Τσουδερού ήταν κακές καθώς θεωρούσε τον Τσουδερό ακραιφνή δημοκρατικό, αντιβασιλικό και υπεύθυνο για την πολεμική εναντίον του μεταξικού καθεστώτος. Εξαναγκάστηκε σε παραίτηση το Νοέμβριο του 1942 μετά την εκφώνηση λόγου στο Benoni της Νοτίου Αφρικής στον οποίο έκανε θετικές αναφορές στο μεταξικό καθεστώς. Στις 17 Δεκεμβρίου 1942 τραυματίστηκε σε αυτοκινητιστικό ατύχημα.
Ο Θεολόγος Νικολούδης είχε παντρευτεί την Ειρήνη Μάνου, κόρη του Κωνσταντίνου Μάνου, και πρώτη εξαδέλφη της Ασπασίας Μάνου συζύγου του βασιλιά Αλέξανδρου Α΄.
[Πηγές σύνταξης βιογραφικού: Βιογραφικό Λεξικό της Εκδοτικής Αθηνών και το υλικό του αρχείου].
Archival history
Η εισαγωγή του αρχείου Θεολόγου Νικολούδη στο Ε.Λ.Ι.Α. πραγματοποιήθηκε το 1989. Το υλικό του αρχείου ήταν ταξινομημένο από τον παραγωγό σε 98 φακέλους αλληλογραφίας της πρεσβείας που βρίσκονταν μέσα σε μια παλιά ταξιδιωτική βαλίτσα. Υπήρχε θεματική ένδειξη του ιδίου με χρωματιστό μολύβι στο πάνω δεξιά μέρος του φακέλου.
Το αρχείο επεξεργάστηκε ο Ιάκωβος Βούρτσης. Διατηρήθηκαν οι φάκελοι με τις θεματικές ενδείξεις και τα έγγραφα ταξινομήθηκαν χρονολογικά μέσα στους φακέλους. Συγκροτήθηκαν δύο σειρές φακέλων (ο ίδιος τις αποκαλεί «ομάδες») με βάση το είδος του υλικού: σειρά Α για τα αποκόμματα και τα φύλλα των εφημερίδων και σειρά Β για την αλληλογραφία. Στη σειρά Α εντάχθηκαν επίσης και οι φάκελοι με τα οικονομικά της ελληνικής πρεσβείας στην Πραιτόρια, και διάφορα υπομνήματα του Νικολούδη (φακ. Α6, Α41, Α44).
Η βαλίτσα με όλο το αρχείο (εκτός από τον φάκελο Β1: αλληλογραφία με το Μεταξά) είχε μεταφερθεί στην αποθήκη της οδού Περικλέους απ’ όπου επανήλθε στο κτίριο της Αγίου Ανδρέου 5, το Φεβρουάριο του 2003, και επανεγκιβωτίστηκε σε αρχειακά κουτιά.
Immediate source of acquisition or transfer
Δωρεά της Ειρήvης Λυγιvoύ το 1989
Content and structure area
Scope and content
Το αρχείο αποτελείται από αποκόμματα και φύλλα εφημερίδων, αλληλογραφία και οικονομικές καταστάσεις που αφορούν κυρίως την περίοδο 1941-1945. Αποκόμματα και φύλλα ελληνικών εφημερίδων Αιγύπτου, Αμερικής και Νοτίου Αφρικής: Clio, Κήρυξ, Φώς, Σφιγξ (Κάιρο), Ταχυδρόμος-Ομόνοια, Ανατολή (Αλεξάνδρεια), Αφρικανίς, Νέα Ελλάς, Το Δελτίο (Γιοχάνεσμπουργκ), Αθήναι, Πατρίς, (Μπουένος Άιρες), Ατλαντίς (Νέα Υόρκη), Ελληνοαμερικανικόν Βήμα, Καλλιφόρνια κ.ά. Αφορούν κυρίως δημοσιεύσεις λόγων του Νικολούδη σε συνεστιάσεις διαφόρων συλλόγων στη Νότιο Αφρική με σκοπό την ενίσχυση του δοκιμαζόμενου ελληνικού λαού και λόγων για τις εθνικές επετείους (28η Οκτωβρίου, 25η Μαρτίου), τη δραστηριότητα διαφόρων πολιτικών (πρώην στελεχών της μεταξικής δικτατορίας: Μανιαδάκη, Δημητράτο, Κοτζιά και μελών της κυβέρνησης Τσουδερού), τα ελληνικά εθνικά δίκαια, την οργάνωση της ελληνικής προπαγάνδας στο εξωτερικό, την πολιτική της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης και το πολιτειακό ζήτημα, επικρίσεις και υπεράσπιση του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου και του εαυτού του, την κατάσταση στην Ελλάδα, την παραίτησή του από τη θέση του πρεσβευτή κ.ά.
- Εισερχόμενη και εξερχόμενη αλληλογραφία με τον Ιωάννη Μεταξά (1924-1936), τον πρωθυπουργό Εμμανουήλ Τσουδερό, διάφορους ομοϊδεάτες, ξένους και έλληνες διπλωμάτες, εκδότες και αρχισυντάκες ελληνικών ομογενειακών εφημερίδων, την ελληνική πρεσβεία στην Πραιτόρια και άλλους. Υπομνήματα στο βασιλιά Γεώργιο Β΄ (18/11/1942 και 7/10/1943), και αντίγραφα καταστάσεων πληρωμών «εκ παγίας προκαταβολής» της ελληνικής πρεσβείας στην Πραιτόρια.
Κύρια θέματα είναι η πολιτική του κόμματος των Ελευθεροφρόνων, η υπεράσπιση του μεταξικού καθεστώτος, η πρεσβευτική του θητεία (παραίτηση, οικονομικοί λογαριασμοί πρεσβείας, απονομή σύνταξης), η ανταλλαγή απόψεων σχετικά με την πολιτική κατάσταση και το πολιτειακό, η διάσωσή του από το αυτοκινητιστικό ατύχημα, η ανανέωση της συνδρομής του σε εφημερίδες, η οργάνωση της ελληνικής προπαγάνδας στο εξωτερικό κ.ά.
Appraisal, destruction and scheduling
Εκκαθαρίστηκαν τα πολλαπλά και οι φάκελοι. Από τους τελευταίους κρατήθηκε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα. Αντιγράφηκαν οι ενδείξεις που έφεραν.
Accruals
Δεν αναμένονται προσθήκες.
System of arrangement
Διατηρήθηκε ως είχε η ταξινόμηση του παραγωγού και οι σειρές που συγκρότησε ο Ιάκωβος Βούρτσης.
Conditions of access and use area
Conditions governing access
Δεν υπάρχουν περιορισμοί στην πρόσβαση.
Conditions governing reproduction
Language of material
Script of material
Language and script notes
Ελληνικά, αγγλικά
Physical characteristics and technical requirements
Finding aids
Χειρόγραφη αναλυτική καταγραφή σε επίπεδο τεκμηρίου από τον Ιωάννη Βούρτση. Περιγραφή φακέλου/υποφακέλου σε ηλεκτρονική μορφή.
Allied materials area
Existence and location of originals
Existence and location of copies
Related units of description
Publication note
Ιωάννης Βούρτσης, «Το αρχείο του Θεολόγου Νικολούδη», Τεύχη του Ε.Λ.Ι.Α., τομ. Β΄ 1989, σελ. 249-257.
Notes area
Note
Εντυπωσιακή είναι η παντελής έλλειψη υλικού από την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά, γεγονός που προκαλεί απογοήτευση, μπορεί όμως να αιτιολογηθεί από την εσπευσμένη αναχώρηση της ελληνικής κυβέρνησης το 1941. Ωστόσο, το αρχείο παρουσιάζει ενδιαφέρον επειδή τεκμηριώνει με τρόπο ικανοποιητικό (με δεδομένο ότι ο Νικολούδης κρατά συστηματικά τα αντίγραφα της εξερχόμενης αλληλογραφίας) τη στάση, στη διάρκεια της Κατοχής, ενός πολιτικού που υπήρξε από τους στυλοβάτες της μεταξικής δικτατορίας και δεν μετέβαλε τη θέση αυτή. Επιπλέον, το αρχείο συνιστά μια καλή πηγή πληροφοριών για τον ελληνικό ομογενειακό Τύπο την περίοδο της Κατοχής.
Ενδιαφέρουσες είναι οι αναφορές για τις συνθήκες διαβίωσης στη Νότιο Αφρική, τη δραστηριότητα της ελληνικής παροικίας στη χώρα για την παροχή βοήθειας προς την Ελλάδα και για τις συνθήκες που επικράτησαν στην Αίγυπτο κατά τη διάρκεια της επέλασης του Ρόμελ, όπως διαγράφονται στην αλληλογραφία της περιόδου.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αλληλογραφία με τους Μανιαδάκη, Κόρτζα και Τζίφο που παρέμειναν ακραιφνείς υποστηρικτές του μεταξικού καθεστώτος.
Στο φάκελο Β48 υπάρχει επιστολή του Γεωργίου Σεφεριάδη (Γιώργου Σεφέρη).
Λανθάνουν οι φάκελοι: Α4, Α7, Α10, Α14, Α21, Α25, B2, Β6, Β10, Β13, Β16, Β17, Β20, Β33, Β42, Β44, Β46. Ο φάκελος Β50 προστέθηκε στο αρχείο το Μάρτιο του 2003 και δεν υπήρχε στην πρώτη καταγραφή του Βούρτση.
Στο φάκελο Α11 υπάρχουν σπάνια φύλλα Εφημερίδος της Κυβερνήσεως (2,5,28 Ιουνίου 1941) που εκδόθηκαν πάνω στο θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ».
Note
Alternative identifier(s)
Access points
Subject access points
Place access points
Name access points
- Κατοχή-Ελληνική Κυβέρνηση Καΐρου (Subject)
- Μεταξάς, Ιωάννης (Subject)
- Κόμμα Ελευθεροφρόνων (Subject)
Genre access points
Description control area
Description identifier
Institution identifier
Rules and/or conventions used
ΔΙΠΑΠ (Γ) 2η έκδοση
Dates of creation revision deletion
Script(s)
Sources
Δελτίο περιγραφής Φορέα.
Archivist's note
Γιώργος Χαρωνίτης
Archivist's note
1988, Μάιος 2003