Νομικό Πρόσωπο

Θαλάσσιο Δικαστήριο (περιόδου Αγώνα)

Με τις διακηρύξεις του αποκλεισμού των παραλίων της Ηπείρου, Θεσσαλίας, Εύβοιας, Πελοποννήσου, των νησιών του Αιγαίου, της Κρήτης και των λιμένων των Σποράδων από την Προσωρινή Διοίκηση στις 13 Μαρτίου 1822 και των παραλίων της Δυτικής Ελλάδος όσων «ευρίσκονται κατακρατούμενα από τους Οθωμανούς» από τη Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος στις 24 Απριλίου 1822 προβλέφθηκε η άσκηση νηοψίας από «δημόσια» αλλά και «ιδιωτικά» σκάφη εφοδιασμένα με την απαιτούμενη άδεια καταδρομής και ορίστηκε η δήμευση των «ύποπτων» πλοίων, εκείνων δηλαδή που εμπορεύονταν με τους αποκλεισμένους τόπους (δήμευση του φορτίου και του πλοίου).
Την εκδίκαση του σκάφους ή του φορτίου, το οποίο θεωρούσε ο «αποκλειστής» κατά τη νηοψία «ύποπτο», αναλάμβαναν λειοδικεία ή επιτροπές για την κρίση λειών, που λειτούργησαν στα πρώτα χρόνια του αγώνα στα σημαντικότερα λιμάνια όπου συγκροτήθηκαν και εξοπλίστηκαν ναυτικές μοίρες ή δίνονταν έγγραφα καταδρομής. Ενδεικτικά αναφέρουμε την περίπτωση του Μεσολογγίου όπου μετά τη λύση της πρώτης πολιορκίας και την κήρυξη του αποκλεισμού της Πάτρας στις 16 Φεβρουαρίου 1823 η εκδίκαση των λειών γινόταν από τριμελή επιτροπή της οποίας τα μέλη είχε επιλέξει ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ανάμεσα στους πιο ειδήμονες. Μέλη επιτροπών - λειοδικείων υπήρξαν οι Γ. Λέλης, Γ. Ψημένος, Ν. Λουριώτης, Π. Παλαμάς, Σπ. Ραζής-Κότζικας, Σπ. Πεταλούδης και Π. Σιδέρης.
Με την ενίσχυση της κυβερνήσεως και την παράλληλη αύξηση του ελέγχου που απέκτησε για τη διεξαγωγή του Αγώνα τα λειοδικεία αυτά καταργήθηκαν για να παραχωρήσουν τη θέση τους στoΘαλάσσιο Δικαστήριο («Πενταμελής Επιτροπή, Τόπον Επέχουσα Θαλασσίου Κριτηρίου») που ιδρύθηκε δια του Διατάγματος 6677/24 Απριλίου 1825
στο Ναύπλιο. Η επιτροπή αυτή επιφορτίσθηκε να εξετάζει «μετ' ακριβείας τα ενταύθα παρά του στόλου διευθυνόμενα εμπορικά πλοία ξένης υπερασπίσεως, ως φέροντα ιδιοκτησίας εχθρικάς, να κάμη την κατά νόμους απόφασιν και να αναφέρη τας αποφάσεις της εις την Διοίκησιν δια του Υπουργείου του Δικαίου». Μέλη της Επιτροπής διορίστηκαν οι: Εμμανουήλ Ξένος, Διονύσιος Ορφανός, Νικόλαος Πρασακάκης, Δημήτριος Μάξιμος και Χαράλαμπος Στεκούλης και γενικός γραμματέας ο Γεώργιος Καλόγνωμος. Μέλη της Επιτροπής υπήρξαν, επίσης, οι Κάρολος Δρακόπουλος, Νικόλαος Γερακάρης, Διονύσιος Ορφανός, Νικόλαος Κρίτζος και Κυριάκος Τασίκας.
Η Αντικυβερνητική Επιτροπή δια του Διατάγματος 96/22 Ιουνίου 1827 προχώρησε στην ανασυγκρότηση της ανωτέρω επιτροπής στην οποία ανατέθηκε «να εξετάζη και κρίνη μετ’ ακριβείας τα συλλαμβανόμενα παρά πολεμικών και καταδρομικών πλοίων και διευθυνόμενα ενταύθα εμπορικά πλοία ξένης υπερασπίσεως ως φέροντα λαθρεμπορίαν του πολέμου ιδιοκτησίας εχθρικάς, να κάμη περί τούτων την κατά νόμους απόφασιν και να διευθύνη τας αποφάσεις της εις την Κυβέρνησιν». Μέλη της Επιτροπής διορίστηκαν οι Σπυρίδων Κυπαρίσσης, Σταμάτιος Μαυρογορδάτος, Εμμανουήλ Μελετόπουλος, Κωνσταντίνος Αξιώτης και Διονύσιος Κώπας και γενικός γραμματέας ο Ν. Φλογαΐτης.
Θαλάσσιο Δικαστήριο συστήθηκε τελικά επί Καποδίστρια δια του κυβερνητικού ψηφίσματος υπ. αριθμ. Κϛ ́/10 Απριλίου 1829 «περί Οργανισμού του Θαλασσίου Δικαστηρίου» με αρμοδιότητα «την κρίσην και την επίλυσην των εκ λειών διαφορών».