Το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών δημιουργήθηκε όταν, με την καταστροφή του 1922, έγινε κοινή συνείδηση στην ελληνική κοινωνία η ανάγκη αποτύπωσης του πολιτισμού και της ιστορίας των μικρασιατικών κοιτίδων του προσφυγικού πληθυσμού που συνέρρευσε στην Ελλάδα με την ανταλλαγή των πληθυσμών.

Τότε, η μουσικολόγος Μέλπω Λογοθέτη-Μερλιέ και ο σύζυγός της ελληνιστής Οκτάβιος Μερλιέ τέθηκαν επικεφαλής μιας κίνησης για τη διάσωση της πρόσφατης μικρασιατικής ιστορίας. Η επιστημονική έρευνα αρχίζει κατά το μεσοπόλεμο με καταγραφές δημοτικών τραγουδιών σε πανελλαδική κλίμακα: η μουσική συνιστά τον αρχικό πυρήνα. Γι’ αυτό και στην πρώιμη μορφή του αποκαλείται Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο (1930-1933) και φέρει διαδοχικές επωνυμίες. Όταν το ίδρυμα διευρύνει τους ορίζοντές του και περνά από τη λαογραφία στην ιστορία, μεταπολεμικά, οριστικοποιεί μορφή, θέμα και περιεχόμενο ερευνητικών στόχων και τότε ονομάζεται "Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών – Ίδρυμα Μέλπως και Οκτάβιου Μερλιέ".

Έως το 1962, η ιδιότητα του Οκτάβιου Μερλιέ ως διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου υπήρξε καθοριστική για τη συνεργασία του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών με το γαλλικό κράτος, το οποίο στάθηκε ουσιαστικός αρωγός στο εκδοτικό έργο και στην επιστημονική του αποστολή.

Από το 1962, το Κέντρο, ως Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου, εποπτεύεται και χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Το Mουσικό Λαογραφικό Αρχείο αποτελεί τον αρχικό πυρήνα του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών και το παλαιότερο κέντρο μελέτης της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής στην Ελλάδα. Η έρευνα της Mέλπως Mερλιέ και των επιφανών συνεργατών της (Nίκος Σκαλκώτας, Πέτρος Πετρίδης, Γιώργος Πονηρίδης, Nικόλαος Xρυσοχοΐδης, Aγλαΐα Aγιουτάντη, Δέσποινα Mαζαράκη, Samuel Baud-Bovy, Μάρκος Δραγούμης) κατέγραψε και ανέδειξε μουσικό και γλωσσολογικό υλικό ανεκτίμητης αξίας.

Από το 1975 ως σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί πάνω από πενήντα αποστολές σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, όπου καταγράφηκαν και ηχογραφήθηκαν πολλά τραγούδια, με άγνωστους στο ευρύ κοινό τραγουδιστές και μουσικούς του κάθε τόπου, με σκοπό αφ' ενός τη μελέτη της μουσικής-γλωσσολογικής-λαογραφικής ιδιαιτερότητας και παράδοσης της συγκεκριμένης περιοχής και αφ' ετέρου την έρευνα σε σχέση με την επίδραση που υφίστανται ή ασκούν στις μουσικές των άλλων περιοχών, τόσο της Ελλάδας όσο και των γειτονικών λαών.

Ο σημερινός υπεύθυνος του M.Λ.A. Mάρκος Φ. Δραγούμης, πλαισιωμένος από τον συνεργάτη Θανάση Mωραΐτη αλλά και φίλους που προσφέρουν εθελοντική εργασία, φροντίζει και εμπλουτίζει με νέο υλικό το αρχείο του M.Λ.A.

Το «Κέντρο Προσωρινής Φιλοξενίας Αιτούντων Άσυλο Αλλοδαπών Λαυρίου» ιδρύθηκε το 1949. Πρόκειται για το πρώτο επίσημο Κέντρο Υποδοχής Προσφύγων του Ελληνικού Κράτους, σκοπός του οποίου ήταν η φιλοξενία και η παροχή βοήθειας σε πρόσφυγες που ζητούν άσυλο στη χώρα.

Από το 1969 δραστηριοποιούταν στον χώρο ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός και από το 2003 το κέντρο λειτουργούσε υπό την πλήρη ευθύνη του.

Οι πρόσφυγες ήταν κυρίως από Συρία, Ιράκ, Ιράν, Τουρκία, Κουρδικής καταγωγής και από το Αφγανιστάν.

Τον Σεπτέμβριο του 2016 το Κέντρο υπάγεται στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής και τον Μάρτιο του 2017, σύμφωνα με απόφαση του Υπουργείου, δεν συμπεριλαμβάνεται στις μόνιμες δομές φιλοξενίας προσφύγων και μεταναστών.

Στις 31 Ιουλίου 2017, ο Ερυθρός Σταυρός αποχωρεί λόγω έλλειψης κονδυλίων.

Το Κέντρο λειτουργεί πλέον αυτό-οργανωμένα, υπό την ευθύνη των προσφύγων Κούρδων πολιτικών προσφύγων.

Ο Θωμάς Κέντρος του Ιωάννη και της Αθηνάς το γένος Καρβουνάρη ή Διαμαντίδου (η οποία απεβίωσε στο Μοναστήρι το 1900) γεννήθηκε το 1896 στο Μοναστήρι παρότι στο πιστοποιητικό εγγραφής στο μητρώο αρρένων του Δήμου Φλωρίνης που υπάρχει στον υποφάκελο 4.2 φαίνεται ως έτος γέννησης το 1892.

Στη Θεσσαλονίκη ήρθε με τον πατέρα του το 1913. Τελείωσε το Β´ Γυμνάσιο Αρρένων Θεσσαλονίκης κι έπειτα εισήχθη στη Νομική Σχολή του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Ως φοιτητής μετέφραζε για βιοποριστικούς λόγους τις λεζάντες γαλλικών έργων του βωβού κινηματογράφου, καθώς γνώριζε πολύ καλά τη γαλλική γλώσσα.

Μετά την αποφοίτησή του άσκησε το δικηγορικό επάγγελμα στη Θεσσαλονίκη, όπου διορίστηκε στις 29 Οκτωβρίου του 1925 (αρ. ΦΕΚ 235/1925, Ε.Λ.Ι.Α., Μητρώο των μελών του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, αύξ. Αριθ. 425). Από το 1930 υπηρέτησε διαδοχικά στις νομαρχίες Φλώρινας, Σερρών, Κιλκίς, Πέλλης, Κοζάνης (τμηματάρχης Α´ τάξεως) και Χαλκιδικής (από το 1940). Τον Μάρτιο του 1945 μετατέθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου ανέλαβε την ανασύσταση και οργάνωση της νομαρχίας Θεσσαλονίκης ως διευθυντής της, θέση την οποία κατείχε μέχρι το 1950, μολονότι ανήκε οργανικά στη νομαρχία Δράμας. Το 1950 μετατέθηκε στη νομαρχία Ημαθίας, παρά το γεγονός ότι δύο χρόνια νωρίτερα (Νοέμβριος 1948) είχε προηγηθεί διαταγή απόσπασης που ανακλήθηκε μετά την διαμαρτυρία του, ενώ στη συνέχεια φαίνεται ότι υπηρέτησε και στη νομαρχία Πέλλης. Στο μεταξύ είχε μεταβεί στη Χάγη για μετεκπαίδευση με εντολή και δαπάνες της υπηρεσίας. Συνταξιοδοτήθηκε το 1956.

Ο Θωμάς Κέντρος διετέλεσε πρόεδρος του Συνδέσμου Μοναστηριωτών και πέριξ « Η Καρτερία» το διάστημα 1955-1966. Ήταν παντρεμένος από το 1925 με την Αφροδίτη (1904-1978), κόρη του εμπόρου Νικόλαου Χατζηπέτρου και της Λουκίας Τσούπση που κατάγονταν από το Μοναστήρι. Από το γάμο του απέκτησε τέσσερα παιδιά: τον Σωκράτη-Ιωάννη (Θεσσαλονίκη 1926- Βαλτιμόρη 1994), τον Νικηφόρο-Νικόλαο (Θεσσαλονίκη 1927-Θεσσαλονίκη 2003), την Μαργαρίτα-Αθηνά και την Κλειώ-Λουκία[1]. Ο Θωμάς απεβίωσε στη Θεσσαλονίκη τον Οκτώβριο του 1979, έναν περίπου χρόνο μετά το θάνατο της συζύγου του, σε ταξίδι της στη Βαλτιμόρη, όπου είχε πάει για να επισκεφθεί τον πρωτότοκο γιο της και την οικογένειά του.

Ο Νικηφόρος-Νικόλαος Κέντρος γεννήθηκε το 1927 και αποφοίτησε από το Β´ Γυμνάσιο Αρρένων Θεσσαλονίκης. Αρχικά επιθυμούσε να σπουδάσει στο Πολυτεχνείο αλλά επειδή δεν είχε συσταθεί ακόμη η αντίστοιχη σχολή στη Θεσσαλονίκη, τελικά έμεινε στην πόλη και εισήχθη στη Νομική Σχολή. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 ασκούσε το δικηγορικό επάγγελμα στη Θεσσαλονίκη. Αγαπούσε ιδιαίτερα τον αθλητισμό και συνήθιζε μάλιστα να κρατάει στατιστικά στοιχεία για τα αθλητικά αλλά και τα εκλογικά αποτελέσματα. Ήταν επίσης ναυτοπρόσκοπος και έπαιζε βιολί, όπως και ο πατέρας του και ο μεγαλύτερος αδελφός του, Σωκράτης. Ο Νικηφόρος πέθανε τον Μάρτιο του 2003 στη Θεσσαλονίκη.

Ο Σωκράτης-Ιωάννης Κέντρος γεννήθηκε το 1926 και φοίτησε στο γυμνάσιο Πολυγύρου, όπου ήταν διορισμένος ο πατέρας του. Έπειτα μετέβη στη Θεσσαλονίκη μαζί με τα αδέλφιά του και αποφοίτησε από το Β´ Γυμνάσιο Αρρένων. Το ακαδημαϊκό έτος 1943-44 εγγράφηκε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αλλά στη συνέχεια διέκοψε τις σπουδές του για να καταταχθεί στο στρατό. Αποφοίτησε έπειτα και το 1955 ή 1956 έφυγε από την Ελλάδα για μετεκπαίδευση στις Η.Π.Α. όπου παρέμεινε μέχρι το θάνατό του. Αρχικά έμεινε στο Σικάγο και μετά από 2 χρόνια εγκαταστάθηκε στη Βαλτιμόρη, όπου ασχολήθηκε με την μικροχειρουργική γυναικολογία. Παντρεύτηκε την Πόλλα Ουζιέλ με την οποία απέκτησε έναν γιο, τον Θωμά. Πέθανε το 1994.

Η Μαργαρίτα-Αθηνά Κέντρου φοίτησε, αρχικά στο γυμνάσιο του Πολυγύρου και αποφοίτησε από το Γ´ Γυμνάσιο Θηλέων Θεσσαλονίκης. Παντρεύτηκε το 1954 με τον αξιωματικό της αεροπορίας, Ελευθέριο Χατζηιωάννου και απέκτησε δύο παιδιά, την Αφροδίτη και τον Αλύπιο.

Η Κλειώ-Λουκία τελείωσε το γυμνάσιο Σχινά στη Θεσσαλονίκη και φοίτησε για ένα έτος στη Σχολή Βρεφοκόμων «Μητέρα» στην Αθήνα. Έπειτα τελείωσε (1960-1962) τη σχολή αρχιτεκτονικού και μηχανολογικού σχεδίου του Ευκλείδη. Εργάστηκε στην Επιθεώρηση Μεταλλείων και έπειτα στη Siemens ως σχεδιάστρια. Δραστηριοποιήθηκε στη Χριστιανική Ένωση Νεανίδων Θεσσαλονίκης (κεντρική). Από το 1974 δραστηριοποιήθηκε στην Χ.Ε.Ν. Καλαμαριάς όπου διετέλεσε ταμίας τα έτη 1978-1982.

[Πηγές σύνταξης: συνέντευξη Κλειώς Κέντρου στην Ελπίδα Βόγλη, υλικό του αρχείου].

Ο Σταύρος Μιχ. Κέπετζης (1833–1919), γεννήθηκε στη Μήθυμνα, σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το 1864 παντρεύτηκε την Ευανθία Μιχ. Θεολόγου που καταγόταν από τη Φιλαδέλφεια (Αλάς Σεχίρ) της Μικράς Ασίας. Έζησαν στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης (Φα-νάρι, Σταυροδρόμι, Μακροχώρι) ως το 1905, οπότε εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα. Ο Σ. Κέπετζης χρημάτισε έφορος της Μεγάλης του Γένους Σχολής, πρόεδρος της Εφορείας του Ζωγραφείου Λυκείου και του Εμπορικού Επιμελητηρίου Κωνσταντινουπόλεως. Η Ελένη Κέπετζη, αδελφή του Σταύρου, είναι μητέρα του Αργύρη Εφταλιώτη. Ο πατέρας της συζύγου του Ευανθίας είναι ο ιδρυτής των Θεολογείων Εκπαιδευτηρίων Φιλαδελφείας και εκείνη διέθεσε το κληροδότημα του θείου της Παντελή Θεολόγου στο Ιωακείμιο Παρθεναγωγείο του Φαναρίου. Το σπίτι τους στο Μακροχώρι παραχώρησαν στο Παρθεναγωγείο και μετέπειτα στην Αστική Σχολή της κοινότητας. Απέκτησαν δύο κόρες και τρεις γιους. Η κόρη τους Ευτέρπη Κέπετζη ήταν ποιήτρια (ψευδ. Πέπη Σταύρου), ο γιος τους Μιχαήλ σπούδασε νομικά στη Γαλλία, όπου έγινε διδάκτορας, και στη συνέχεια καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στη Βέρνη. Διετέλεσε εφέτης στα Μικτά Δικαστήρια της Αλεξάνδρειας, αντιπρόσωπος της Ελλάδας στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης και σύμβουλος της Ελληνικής Αντιπροσωπείας στο Συνέδριο της Ειρήνης μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη Συνθήκη των Σεβρών. Υπηρέτησε επίσης ως πρεσβευτής της Ελλάδας στη Βέρνη. Ο αδελφός του Ιωάννης είναι ο παππούς του δωρητή του αρχείου Αντώνη Κέπετζη.
Ο Εμμανουήλ Λουκάς, προπάππος του δωρητή (πατέρας της γιαγιάς του Σοφίας), ήταν υποπρόξενος της αυτοκρατορικής Ρωσσίας στη Σμύρνη και στη Μυτιλήνη. Η σύζυγός του Χαρίκλεια Δουκάκη–Κουκλέλη κατείχε εκτάσεις ελαιοδένδρων στον Κάτω Τρίτο Λέσβου.
Ο Διονύσιος Πανάς, ήταν παππούς της δωρήτριας Εύας Μυλωνά–Κέπετζη, παντρεμένος με την Πολυτίμη Λυκιαρδοπούλου. Η κόρη τους Ασπασία, είναι η μητέρα της δωρήτριας.
Τα κατάλοιπα του ζωγράφου Οδυσσέα Φωκά προέρχονται από το εργαστήριό του στην Καλλιθέα, όπου κατοίκησε ο Αντώνης Κέπετζης την περίοδο 1962–1965.

[Πηγές σύνταξης βιογραφικού: Αθηνά Γαϊτάνου–Γιαννιού, Το πνευματικό Μακροχώρι του καιρού μου, Κωνσταντινούπολη 1951 και πληροφορίες των δωρητών].

Ο Μάνθος Κέτσης, πρώτος σύζυγος της Αυγής Κασιγόνη, γεννήθηκε στην Άνδρο το 1915, σπούδασε ζωγραφική στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και μελέτησε σκηνογραφία. Συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση και συνέχισε τη δράση του στις ελληνικές στρατιωτικές μονάδες της Μέσης Ανατολής. Το 1943 έγραψε το θεατρικό έργο «Οι Αντάρτες», η απήχηση του οποίου είχε ως αποτέλεσμα τον εγκλεισμό του σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Μετά την απελευθέρωση εργάστηκε σαν σκηνοθέτης, συνέγραψε θεατρικά έργα και εξορίστηκε στην Ικαρία και τη Μακρόνησο. Συνέχισε να ασχολείται με τη ζωγραφική και τη λογοτεχνία ως το θάνατό του, το 1982.
[Πηγή: Βιογραφικό σημείωμα στο αρχείο]

Η Καΐρειος Βιβλιοθήκη είναι ίδρυμα ανεξάρτητο και αποτελεί την παρακαταθήκη της παραδόσεως, με την ευρύτερη έννοια του όρου, ολοκλήρου της Άνδρου, ακόμη και εν μέρει των Ανδριωτών, που ζουν μακριά από το νησί. Ο πυρήνας της σημερινής Καϊρείου Βιβλιοθήκης δημιουργήθηκε περί το 1830 και απέβλεπε στις ανάγκες του σχολείου του Θεόφιλου Καΐρη, η συγκρότηση όμως του Ιδρύματος ως ανεξαρτήτου πιά έγινε μόλις στις 22 Αυγούστου 1987. Τότε ιδρύθηκε η Καΐρειος Βιβλιοθήκη με Προεδρικό Διάταγμα ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Εμπνευστής και δημιουργός της ο ιστορικός Δημήτριος Ι. Πολέμης. Στεγάζεται σε νεοκλασικό κτίριο που δωρίθηκε στην Καϊρειο Βιβλιοθήκη από την οικογένεια Καμπάνη. Για να λειτουργήσει στηρίζεται στην συμπαράσταση των φίλων της, στις κατά καιρούς χορηγίες ορισμένων κρατικών υπηρεσιών (ιδίως του Υπουργείου Πολιτισμού) και χορηγίες άλλων ιδρυμάτων. Σήμερα η Βιβλιοθήκη κατέχει περί τους 60.000 τόμους εντύπων (πολλά από τα οποία είναι παλαιές και δυσεύρετες εκδόσεις), χειρόγραφα, εκτενέστατο αρχείο που είναι ταξινομημένο και περιλαμβάνει άνω των 1000 φακέλων, πέρα από άλλα ειδικά ογκώδη αρχεία όπως της ναυτιλίας της Άνδρου και των ειρηνοδικείων της (τα οποία απέκτησε κατόπιν εντολής του Υπουργείου Δικαιοσύνης), πολλά έργα τέχνης (εικόνες – μεταξύ αυτών μία του Εμμανουήλ Τζάνε εξαιρετικής τέχνης, - πίνακες, συλλογή αρχαίων αγγείων και αγαλματιδίων κ.τ.λ.), αντικείμενα ιστορικής αξίας και αντικείμενα του λαϊκού πολιτισμού. Στη Βιβλιοθήκη λειτουργεί δανειστικό τμήμα και τμήμα με παιδικά βιβλία.

Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1863 με καταγωγή από την Πόλη. Μετά τον θάνατο του πατέρα του μετακομίζει με τη μητέρα του Χαρίκλεια και τα οκτώ αδέλφια του στην Αγγλία. Επιστρέφει οριστικά στην Αλεξάνδρεια και ζει μόνιμα στο διαμέρισμα της οδού Lepsius 10. Εργάζεται στην Υπηρεσία Αρδεύσεων του Υπουργείου Δημοσίων Έργων για τριάντα χρόνια από το 1892 μέχρι το 1922, όταν και παραιτείται. Πεθαίνει από καρκίνο του λάρυγγα στις 29 Απριλίου 1933, την ημέρα των γενεθλίων του, σε ηλικία 70 χρονών. Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα από την εφημερίδα Κωνσταντινούπολις της Πόλης το 1886 και δημοσίευσε ποιήματά του σε αρκετά περιοδικά της εποχής. Παρά τις τακτικές δημοσιεύσεις του, δεν εξέδωσε καμία ποιητική συλλογή. Αντίθετα συνήθιζε να τυπώνει τα ποιήματά του σε μονόφυλλα που τα συνένωνε, καταρτίζοντας αυτοσχέδιες συλλογές (χρονολογικές ή θεματικές) τις οποίες κυκλοφορούσε «εκτός εμπορίου». Tα 154 ποιήματα, το επίσημο ποιητικό σώμα, τυπώθηκαν πρώτη φορά το 1935 στην Aλεξάνδρεια, σε πολυτελή έκδοση με επιμέλεια των κληρονόμων του Αλέκου και Ρίκας Σεγκοπούλου και ακολούθησε η δίτομη φιλολογική έκδοση με επιμέλεια του Γ.Π. Σαββίδη (Ίκαρος, 1963).

Πηγή: Κώστας Στεργιόπουλος (επιμ.), «Κ.Π. Καβάφης 1863-1933», Η ελληνική ποίηση. Ανθολογία-Γραμματολογία. Η ανανεωμένη παράδοση, τ. Γ΄, Αθήνα, Σοκόλης 1990, σ. 192-229.

Ο Νίκος Καββαδίας (Νίκολσκι Ουσουρίσκι, Μαντζουρία, 1910 - Αθήνα 1975) ήταν ένα από τα τρία παιδιά του Χαρίλαου Καββαδία και της Δωροθέα Αγγελάτου. Ο πατέρας του διατηρούσε γραφείο γενικού εμπορίου με κύριο πελάτη το τσαρικό στρατό. Μετά την έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου η οικογένεια εγκαταστάθηκε στο Αργοστόλι, ενώ ο πατέρας του παρέμεινε στη Ρωσία ως το 1921, όταν επέστρεψε και αυτός στην Ελλάδα κατεστραμμένος οικονομικά. Η οικογένεια μετά το Αργοστόλι εγκαταστάθηκε στον Πειραιά όπου ο Καββαδίας ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του. Εκεί άρχισε συνεργασία με διάφορα φιλολογικά περιοδικά. Ο θάνατος του πατέρα του, το 1938, τον ανάγκασε να στραφεί στο ναυτικό επάγγελμα και από το 1929-1936 ταξίδευε συνεχώς. Το 1938 κλήθηκε στο Στρατό. Κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου υπηρέτησε ως ασυρματιστής. Το Το 1941, σύμφωνα με το υλικό του αρχείου, απέκτησε προσωρινό δίπλωμα ραδιοτηλεγραφητού Β΄τάξεως, το 1947 δίπλωμα ραδιοτηλεγραφητού Β΄ τάξεως και το 1953 δίπλωμα ραδιοτηλεγραφητού Α΄ τάξεως. Την περίοδο 1954 -έως τα τέλη της δεκαετίας του 1960 ταξίδευε συνεχώς. Πέθανε στην Αθήνα το 1975 από εγκεφαλικό επεισόδιο.

Ο Καββαδίας έχει μείνει γνωστός ως λογοτέχνης που εμπνεύστηκε από τη ζωή του ναυτικού επαγγέλματος. Έγραψε τις ποιητικές συλλογές : Μαραμπού (1933), Πούσι (1947), Τραβέρσο (εκδόθηκε το 1975, λίγους μήνες μετά το θάνατό του), πεζά Βάρδια (1954) κ.ά. Συνεργάστηκε επίσης με έντυπα και λογοτεχνικά περιοδικά ενώ τα έργα του έχουν γνωρίσει πολλές εκδόσεις και έχουν μελοποιηθεί αρκετά ποιήματά του από τον Θάνο Μικρούτσικο.

Παντρεύτηκε τον Ν. Καζαντζάκη (1911) και χώρισαν το 1926. Ο δεύτερος γάμος της ήταν με τον Μ. Αυγέρη το 1933. Πέθανε στις 17.11.1962 ύστερα από αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Δημοσίευσε λογοτεχνία και κριτική σε σημαντικά περιοδικά των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα. Εξέδωσε πέντε αναγνωστικά δημοτικού. Από τα θεατρικά έργα της το Ενώ το πλοίο ταξιδεύει παραστάθηκε στο Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Φ. Πολίτη (1933). Έλαβε μέρος στην έκδοση των πολιτικών εντύπων Δελτίο της Εργατικής Βοήθειας, Πρωτοπόροι, Νέοι Πρωτοπόροι, συνεργάστηκε με την εφημερίδα Ελεύθερη γνώμη και το περιοδικό Ελεύθερα γράμματα.

Διηγήματα: 11 π.μ.-1 μ.μ. (1929), Κρίσιμες στιγμές (1952), Ο κόσμος που πεθαίνει και ο κόσμος που έρχεται (1963).
Μυθιστορήματα: Γυναίκες (1933), Άντρες (1935), Άνθρωποι και υπεράνθρωποι (1957) κ.ά.
Θέατρο: Τη νύχτα τ’ άη Γιάννη (κι άλλα δράματα) (1921), Αυλαία (1959).

[Πηγή: Α. Αργυρίου, Παγκόσμιο βιογραφικό λεξικό Εκδοτικής Αθηνών, τομ. 4. Α. Καστρινάκη, «Γαλάτεια Καζαντζάκη», Η παλαιότερη πεζογραφία μας, τομ. Ι΄ 1900-1914, Αθήνα, Σοκόλης, 1997, σσ. 422-465].

Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης. Πρωτότοκος γιος του εμποροκτηματία Μιχάλη Καζαντζάκη (1856-1932) και της Ελένης Χριστοδουλάκη (1862-1932). Είχε ακόμη δύο αδελφές και έναν αδελφό, που πέθανε σε βρεφική ηλικία. Πέρασε τα παιδικά και τα εφηβικά του χρόνια στην Κρήτη με κάποια σύντομα διαλείμματα, τα οποία συνδέθηκαν κυρίως με τις ταραγμένες περιόδους της ιστορίας του νησιού: Τα γεγονότα του 1889 στην Κρήτη γίνονται η αιτία της προσωρινής του διαμονής στον Πειραιά, ενώ λόγοι σπουδών τον υποχρέωσαν να μετακινηθεί εκ νέου, στη Νάξο αυτή τη φορά, όπου φοιτά στην εκεί Γαλλική Εμπορική Σχολή (1897-1899). Η Κρήτη, εντούτοις, υπήρξε αναμφίβολα το πρώτο «σχολείο» του Καζαντζάκη, ο πρώτος χώρος όπου αρχίζει να αντιλαμβάνεται τον κόσμο, τους ανθρώπους, τα χρώματα, τις μυρωδιές. Κατά δική του ομολογία, οι πρώτες εκείνες εμπειρίες υπήρξαν καθοριστικές, όχι μόνο για τη μετέπειτα λογοτεχνική του παραγωγή, αλλά και τη διαμόρφωση ολόκληρης της κοσμοθεωρίας του.

Για τον Καζαντζάκη, ο κύκλος της Κρήτης έκλεισε το 1902, έτος έγγραφής του στη Νομική Σχολή, από την οποία αποφοίτησε τέσσερα χρόνια αργότερα με «άριστα». Το 1907 αναχώρησε για μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι. Από πολλές απόψεις, η παραμονή του στη γαλλική πρωτεύουσα αποτέλεσε αποκάλυψη, όχι τόσο για την εμβάθυνση στη νομική επιστήμη όσο για τις δραστηριότητές του εκτός αυτής. Το Παρίσι έδωσε στον νεαρό Καζαντζάκη την ευκαιρία να παρακολουθήσει σεμινάρια φιλοσοφίας δίπλα στον μεγάλο δάσκαλο Ανρί Μπεργκσόν – μια μαθητεία που επρόκειτο να αποβεί καθοριστική για τη ζωή του και το έργο του. Έτσι λοιπόν, εάν ο Καζαντζάκης εξελίχθηκε σε λαμπρό λογοτέχνη, η Αθήνα και το Παρίσι προσέφεραν τα πρώτα εργαλεία για την εξέλιξή του αυτή.

Η παραμονή του στη αθηναϊκή πρωτεύουσα σηματοδότησε και την πρώτη δειλή του εμφάνιση στα ελληνικά γράμματα, με το μυθιστόρημα «Όφις και κρίνος», το οποίο αφιερώνει στην πρώτη του σύζυγο, Γαλάτεια Αλεξίου. Ακολούθησε μια σειρά μυθιστορημάτων και θεατρικών έργων (Ξημερώνει, Φασγά, Σπασμένες Ψυχές κ.α.). Η πρώιμη αυτή λογοτεχνική περίοδος ολοκληρώνεται για τον Καζαντζάκη σχεδόν συμβολικά. Το 1910, το έργο του Η Θυσία (το οποίο θα δημοσιευτεί αργότερα με τον τίτλο Ο Πρωτομάστορας) απέσπασε το πρώτο βραβείο στον Λασάνειο Δραματικό Αγώνα. Το εν λόγω έργο διασκευάστηκε σε λιμπρέτο από τον Μανώλη Καλομοίρη, για να παρουσιαστεί ως όπερα στο ευρύ κοινό. Το ίδιο διάστημα, δημοσιεύει δοκίμια και μελετήματα, χρησιμοποιώντας τα ψευδώνυμα Κάρμα Νιρβανή, Ακρίτας και Πέτρος Ψηλορείτης σε γνωστά περιοδικά της εποχής (Νουμάς, Παναθήναια κ.α.). Λίγο αργότερα, η θητεία του στη γαλλική πρωτεύουσα του άνοιξε νέες οδούς έκφρασης, όπως αυτή της μετάφρασης. Ως το 1915, έφερε το ελληνικό κοινό σε επαφή με σπουδαίους ευρωπαίους διανοητές, με τους Νίτσε, Μπύχνερ, Ντάρβιν, καθώς και με σημαντικά έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, όπως αυτό του Πλάτωνα. Καθώς φαίνεται, όλα τον προετοιμάζουν για ένα έργο ζωής – τη μετάφραση της Οδύσσειας: 33.000 δεκαεπτασύλλαβοι στίχοι, χωρισμένοι σε 24 ραψωδίες και περίπου 7.500 αθησαύριστες λέξεις, που δεν απαντώνται σε κανένα ελληνικό λεξικό. Το έργο εκδόθηκε το 1938, μετά από επτά συνολικά γραφές.

Μετά το πέρας των σπουδών του, για μεγάλο διάστημα βιοπορίζεται μέσα από την εργασία του στον ελληνικό Τύπο. Ως εξωτερικός ανταποκριτής μεγάλων εφημερίδων όπως η Ακρόπολις, ο Ελεύθερος Λόγος, ο Ελεύθερος Τύπος και η Καθημερινή, δεν έδωσε μόνο μια σειρά σημαντικών άρθρων αλλά και σημαντικές συνεντεύξεις, όπως εκείνες των δικτατόρων Πρίμο ντε Ριβέρα και Μπενίτο Μουσουλίνι (1926). Εντούτοις, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι πρωταρχική του ανάγκη παραμένει η έκφρασή του μέσα από την λογοτεχνική γραφή. Το 1928 εξέδωσε το πρώτο του μνημειώδες έργο, την Ασκητική, στην οποία κατόρθωσε να συμπυκνώσει ολόκληρη την κοσμοθεωρία του. Στο μεταξύ, η ακόρεστη δίψα του για γνώση και νέες εμπειρίες έχει βρει διέξοδο σε πολυάριθμα ταξίδια: Άγιον Όρος, Καύκασος, Βιέννη, Βερολίνο, Ιταλία, Κύπρος, Παλαιστίνη, Αίγυπτος, Σινά, Ρωσία, Κίνα, Ιαπωνία, Ισπανία, Τσεχοσλοβακία, Αγγλία, Γαλλία, Ολλανδία, Γερμανία, Αυστρία, Γιουγκοσλαβία κ.α. Στο πλαίσιο των ταξιδιών αυτών, γνωρίζει πιστούς συντρόφους και συνοδοιπόρους. Ενδεικτικά, αναφέρεται ο φίλος και μετέπειτα κουμπάρος του, Άγγελος Σικελιανός, με τον οποίο, εκκινώντας από το Άγιον Όρος, περιηγήθηκαν ανά την Ελλάδα, αλλά και η δεύτερη και ισόβια πλέον σύντροφός του, Ελένη Καζαντζάκη. Από το 1927 ως το 1961, οι ταξιδιωτικές του αναμνήσεις παίρνουν σάρκα και οστά μέσα από την τμηματική έκδοση μιας ανθολογίας υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο Ταξιδεύοντας. Στο εξής, όλες οι εμπειρίες – ακόμη και οι πλέον απογοητευτικές – βρίσκουν τη θέση τους στο συγγραφικό του καμβά. Παραδειγματικά, αναφέρονται τα αποτυχημένα εγχειρήματά του να κατεβάσει ξυλεία από το Άγιον Όρος ή η προσπάθεια εκμετάλλευσης ενός λιγνιτωρυχείου στη Μάνη με τον Γιώργη Ζορμπά, τα οποία μετουσιώθηκαν, ωστόσο, σε αριστουργηματικά έργα, όπως το Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (1946) ή το Ο Χριστός ξανασταυρώνεται (1954).

Μια διαφορετική πτυχή της ζωής του Καζαντζάκη – ίσως η λιγότερο γνωστή – αφορά στην έντονη πολιτική του δραστηριοποίηση. Το σημείο, δηλαδή, που η πνευματική του παρουσία βρίσκει το ισόποσό της στην πολιτική δράση. Δυο φορές ανέλαβε ανώτερη κυβερνητική θέση: την πρώτη ως γενικός διευθυντής του Υπουργείου Περιθάλψεως, με βασική αποστολή τον επαναπατρισμό των προσφύγων από την περιοχή του Καυκάσου (1919). Τη θέση αυτή διατήρησε ως την εκλογική ήττα των Φιλελευθέρων το 1920, για να επανέλθει πολλά χρόνια αργότερα ως Υπουργός Άνευ Χαρτοφυλακίου της κυβέρνησης Σοφούλη (1945-46). Κατά τα φαινόμενα, η εμπλοκή του στη πολιτική ζωή του προσέφερε κυρίως απογοητεύσεις. Το 1929, οι φιλικές σχέσεις που διατηρούσε με το σοβιετικό καθεστώς και η διοργάνωση εκδήλωσης από κοινού με τον Ελληνορουμάνο λογοτέχνη Παναΐτ Ιστράτι υπέρ της Σοβιετικής Ένωσης στην Αθήνα κατέληξαν στην πρώτη δικαστική του δίωξη. Πρόκειται, ουσιαστικά, για την απαρχή μιας σειράς σφοδρών αντιδράσεων απέναντι στον ίδιο και το έργο του. Αργότερα, την σκυτάλη παίρνει η Εκκλησία: με αιχμή του δόρατος τα έργα του Ασκητική, Ο Καπετάν Μιχάλης (1953) και Ο Τελευταίος Πειρασμός (1955), κατηγορήθηκε αρχικά για αθεΐσμό, ενώ αργότερα η Ιερά Σύνοδος επιχείρησε να επιβάλει την απαγόρευση των βιβλίων του. Παράλληλα, το Βατικανό συμπεριέλαβε τον Τελευταίο Πειρασμό στον περίφημο κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων (Librex Librorum Prohibitorum). Οι αντιδράσεις αυτές πιθανότατα του στοίχισαν την εκλογή στην Ακαδημία Αθηνών με διαφορά δύο μόλις ψήφων, ή το Νόμπελ Λογοτεχνίας, παρά τη διπλή υποψηφιότητά του. Τον Ιούλιο του 1957, ο Καζαντζάκης αναχώρησε για ένα τελευταίο ταξίδι στην Κίνα, ως επίσημος προσκεκλημένος της κυβέρνησης. Κατά την επιστροφή, ασθένησε πολύ σοβαρά. Νοσηλεύτηκε στην Κοπεγχάγη και έπειτα στο Φράιμπουργκ, όπου και κατέληξε στις 26 Οκτωβρίου του 1957.

Επιμέλεια: Ελευθερία Κυφωνίδου

Η Αντιγόνη Καζολέα (1915-2010), φιλόλογος και καθηγήτρια στο Αρσάκειο, ήταν μεταφράστρια του έργου του Ελύτη στα γερμανικά. Οι μεταφράσεις ήταν αποτέλεσμα συνεργασίας με την αρχαιολόγο Barbara Vierneisel-Schlörb. Βλ. μεταξύ άλλων Neue Gedichte 2001, Oxopetra Elegien. Westlich der Trauer 2001, Das Monogramm 1990, Glänzender Tag. Muschel der Stimme 1982, Maria Nepheli 1981, Ausgewählte Gedichte 1979, Körper des Sommers 1960.

Ο Νικόλαος Καζούλλης, γιος του Ιωάννη, γεννήθηκε στη Ρόδο το 1836 και πέθανε στην Αλεξάνδρεια το 1902. Εγκαταστάθηκε στο Καφρ ελ Ζαγιάτ το 1860 όπου και απέκτησε τη δική του εκκοκιστική μηχανή. Ασχολήθηκε μαζί με τον αδελφό του Παύλο με την καλλιέργεια και το εμπόριο βαμβακιού στην Ευρώπη. Παντρεύτηκε το 1875 την Αγλαία Χρηστάκη και απέκτησε μαζί της τρία παιδιά: τον Ιωάννη και δύο θυγατέρες (η μία σύζυγος του Δ.Θ Θεοδωράκη, η άλλη Π. Αριστόφρονος).

Έλληνας δημοσιογράφος και ιστορικός ερευνητής που έχει γράψει πάνω από 35 βιβλία για την ιστορία της Αθήνας και των Αθηναίων. Σε κείμενα του χρησιμοποιεί και το ψευδώνυμο Αθηναιομνήμων. Στη διάρκεια της Κατοχής ήταν μέλος της αντιστασιακής οργάνωσης "Ιερή Ταξιαρχία". Από το 1951 εργάζεται σε ημερήσιες εφημερίδες και περιοδικά (Προοδευτική Αλλαγή, Έθνος, Ρομάντσο, Ραδιοτηλεόραση, Ελεύθερος Κόσμος, Ελευθεροτυπία, Η Σφαίρα της Εργατικής Εστίας, Εικόνες, Ταχυδρόμος κ.ά.). Εργάστηκε στο ραδιοφωνικό σταθμό της ΕΙΡ και ΕΙΡΤ, διετέλεσε αρχισυντάκτης και διευθυντής του περιοδικού Ραδιοτηλεόραση την περίοδο 1969-1983. Διετέλεσε ειδικός σύμβουλος στην υπηρεσία ραδιοφωνικών ακροάσεων της Προεδρίας Κυβερνήσεως, ενώ εργάστηκε στη Διεύθυνση Εξωτερικού Τύπου του Υπουργείου Προεδρίας Κυβερνήσεως. Διετέλεσε, επίσης, μέλος Δ.Σ. οργανισμών και συλλόγων και πρώτος πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων Εθνικής Βιβλιοθήκης.
Πηγή: Βιογραφικό σημείωμα από το αρχείο.

Ο Ιωάννης Κακαβογιάννης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1902. Διορίστηκε εμπειροτέχνης στην οικονομική εφορία Αττικής (1920-1923). Την περίοδο 1921-1924 σπούδασε στη Νομική Σχολή (πήρε το πτυχίο του το 1943). Εργάστηκε ως φορολογικός δικαστής (πρέπει να διορίστηκε το 1948). Πέθανε το 1982. Ήταν παντρεμένος με τη Ζυχειρία Καλοκάρδη.

Αποφοίτησε από τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και μετεκπαιδεύτηκε πέντε χρόνια στο ρωσικό ναυτικό και τη σχολή πυροβολικού της Κροστάνδης της Ρωσίας. Το 1904, με εντολή της κυβέρνησης πραγματοποίησε περιοδεία στην Ανατολική Ρωμυλία και στην Αδριανούπολη, με το ψευδώνυμο Κωνσταντίνος Σταυρόπουλος, για να μελετήσει τα σχέδια δράσης των Βουλγάρων. Τον ίδιο χρόνο τοποθετήθηκε στο προξενείο Θεσσαλονίκης ως βοηθός, προετοιμάζοντας τον Μακεδονικό Αγώνα, με το ψευδώνυμο Μιχαήλ Αριστείδου. Τον Μάρτιο του 1905 οργάνωσε ένοπλο αντάρτικο σώμα και έδρασε ως καπετάν Δράγας στην Αξιούπολη και την Γευγελή. Τον ίδιο χρόνο αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους κατά τη διάρκεια μιας μάχης. Απελευθερώθηκε με τη μεσολάβηση του Κέντρου Θεσσαλονίκης και φυγαδεύτηκε στην Αθήνα.

Το 1912-1913 πήρε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους. Το 1916 βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη μαζί με τους βενιζελικούς αξιωματικούς της Εθνικής Αμύνης και τον επόμενο χρόνο ανέλαβε την αρχηγεία του Ελαφρού Στόλου (18 Δεκεμβρίου 1917-28 Σεπτεμβρίου 1918). Με την ιδιότητα αυτή ακολούθησε τον συμμαχικό στόλο στην Κωνσταντινούπολη το 1918, ενώ ως αρχηγός Θωρηκτής Μοίρας (28 Σεπτεμβρίου 1918-19 Νοεμβρίου 1919) παραβρέθηκε στην κατάληψη της Σμύρνης τον Μάιο του 1919. Τον Ιούνιο του 1920 στάλθηκε από τον Βενιζέλο ως αντιπρόσωπος σε ναυτικό συνέδριο της Κοινωνίας των Εθνών. Αποστρατεύτηκε το 1921 με τον βαθμό του αντιναυάρχου.

Από τα ιδρυτικά στελέχη της Οργάνωσης Φιλελευθέρων Επαγγελματιών και των Πολιτικών Συλλόγων Φιλελευθέρων, πολιτεύτηκε στην Κοζάνη και εκλέχτηκε βουλευτής (1923, 1926, 1936) και γερουσιαστής (1929-1933) με το κόμμα των Φιλελευθέρων. Χρημάτισε Γενικός Διοικητής Θράκης (1929-1930) επί κυβερνήσεως Βενιζέλου.

Τέλος συμμετείχε ως μέλος στην Πανελλήνιο Δημοκρατική Άμυνα, οργάνωση στην οποία συμμετείχαν απόστρατοι και έφεδροι βενιζελικοί αξιωματικοί (1933).

[Πηγές σύνταξης βιογραφικού: Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, υλικό του αρχείου]