Person

Πρεβελάκης, Παντελής

Γεννήθηκε το 1909 στο Ρέθυμνο της Κρήτης, όπου και έζησε τα μαθητικά του χρόνια. Ήταν γόνος ιστορικής οικογένειας των Πρεβέληδων-Πρεβελάκηδων τα μέλη της οποίας υπήρξαν ονομαστοί ιερωμένοι, αγιογράφοι, δάσκαλοι, οπλαρχηγοί και μάρτυρες στον απελευθερωτικό αγώνα της Κρήτης στην προσπάθειά της να αποτινάξει τον τουρκικό ζυγό. Σπούδασε νομικά και φιλοσοφία στη Φιλοσοφική σχολή της Αθήνας (1925-1930), οπότε συνδέθηκε και με τον συμπατριώτη του Νίκο Καζαντζάκη, και κατόπιν ιστορία της τέχνης και αισθητική στο πανεπιστήμιο της Σορβόννης (1930-1932). Το 1928 εξέδωσε την πρώτη του ποιητική συλλογή Στρατιώτες. Τη διδακτορική του διατριβή εκπόνησε στο πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης με τίτλο Ο Γκρέκο στην Κρήτη και την Ιταλία (1935). Από το 1937 ως το 1941 (οπότε παύθηκε από την κυβέρνηση Κατοχής) διετέλεσε διευθυντής Καλών Τεχνών του υπουργείου Παιδείας, ενώ από το 1939 κατέλαβε την έδρα της Ιστορίας και Επιστήμης της Τέχνης στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα, όπου δίδαξε ως το 1974. Το 1977 εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Ως μυθιστοριογράφος, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, δοκιμιογράφος και μεταφραστής αναγνωρίσθηκε και τιμήθηκε για το έργο του, μέρος του οποίου μεταφράστηκε σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Πέθανε στην Αθήνα το 1986.
Πεζογραφία
Χρονικό μιας Πολιτείας (1938), Παντέρμη Κρήτη, Χρονικό του Σηκωμού του 66 (1945), Κρητικός (τριλογία: Το δέντρο [1948], Η πρώτη λευτεριά [1949], και Η Πολιτεία [1950]), Οι δρόμοι της δημιουργίας (τριλογία: Ο ήλιος του θανάτου [1959], Η κεφαλή της Μέδουσας [1963] και Ο άρτος των Αγγέλων [1966]), Ερημίτες και αποσυνάγωγοι (ανολοκλήρωτη τριλογία: Αντίστροφη μέτρηση [1969] και Ο άγγελος στο πηγάδι. Μια μεγαλοβδομάδα [1970]).
Ποίηση
Η γυμνή ποίηση (1939), Η πιο γυμνή ποίηση (1941), Νέος Ερωτόκριτος (1973 παράνομη έκδοση, 1978² και 1985³ σε οριστική μορφή).
Θεατρικά έργα
Η αρρώστια του αιώνα (τριλογία: Το ιερό σφάγιο [1952], Ο Λάζαρος [1954] και Τα χέρια του ζωντανού Θεού [1955]). Το ηφαίστειο (1962, Α΄ Κρατικό Βραβείο Θεάτρου), Το χέρι του σκοτωμένου (1971), Δύο κρητικά δράματα (Η δεύτερη εντολή και Το τρελό αίμα [1974]) και η κωμωδία Μουσαφιραίοι στο Στεπαντσίκοβο (1972, διασκευή από διήγημα του Ντοστογιέφσκι).
Μελέτες
Ο ποιητής και το ποίημα της Οδύσσειας (1958), Τετρακόσια γράμματα του Καζαντζάκη στον Πρεβελάκη (1965), Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος. Συνολική θεώρηση του έργου του (1981), Άγγελος Σικελιανός (1985) και Δείχτες πορείας (1986, συλλογή με παλαιότερα κείμενά του που κυκλοφόρησε λίγο μετά το θάνατό του).
Μετέφρασε Ιταλούς, Γάλλους και Ισπανούς θεατρικούς συγγραφείς (Καλντερόν, Μοντερλάν, Μολιέρο) καθώς και τη Μήδεια και τις Βάκχες του Ευριπίδη. Σε κάποιες μεταφράσεις που δημοσίευσε την περίοδο της Δικτατορίας χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο Π. Βερνάρδος.
Έλαβε τις εξής διακρίσεις και βραβεία: Διεθνές βραβείο Herder (1974), Βραβείο Δοκιμίου (1959, από την Ομάδα των Δώδεκα), Α΄ Κρατικό βραβείο Μυθιστορήματος (1960), Αριστείο Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών (1977), τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα των Πανεπιστημίων Αθηνών (1982) και Κρήτης (1984) καθώς και του «άρχοντος διδασκάλου του Γένους» (1985).
[Βιβλιογραφικές πηγές: Στυλιανός Αλεξίου, «Πρεβελάκης, Παντελής», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τόμ. 8, Εκδοτική Αθηνών· Μανώλης Γιαλουράκης, «Πρεβελάκης Παντελής», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, τόμ. 11, Χάρη Πάτση· Στυλιανός Αλεξίου, «Παντελής Πρεβελάκης», Νέα Εστία 166/1828 (Δεκέμβριος 2009) 971-977].
Η «Στέγη Καλών Τεχνών και Γραμμάτων» ιδρύθηκε το 1938 με την εποπτεία του υπoυργείου Παιδείας, για την προαγωγή των γραμμάτων και της ελληνικής τέχνης. Αναλυτικότερα οι σκοποί της ήταν: δημιουργία εντευκτηρίου για τους λογοτέχνες και τους καλλιτέχνες, οργάνωση εκθέσεων ζωγραφικής, διαλέξεων και συναυλιών, καλλιέργια πνευματικών και καλλιτεχνικών σχέσεων με ανάλογες οργανώσεις του εξωτερικού, έκδοση διαφόρων δελτίων και δημοσιευμάτων, οργάνωση έκθεσης και καταστήματος ελληνικού λογοτεχνικού βιβλίου και τέλος σύσταση βιβλιοθήκης και αναγνωστηρίου.
Η διοίκησή του αποτελείτο από συμβούλιο διορισμένο από το υπουργείο Παιδείας και τελούσε υπό τη διεύθυνση του διευθυντή εικαστικών τεχνών του τμήματος Καλών Τεχνών του υπουργείου.
[Βιβλιογραφικές πηγές: Σπύρος Τσίρος, «Στέγη Καλών Τεχνών και Γραμμάτων», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία, τόμ. Δ΄· Αν Βαρβαρέσος «Υπουργεία-Παιδείας», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία, τόμ. Δ΄].

Δελτίο περιγραφής ΕΛΙΑ Αθήνας