Ο Δημήτριος Ψύχας (1837-1909) καταγόταν από οικογένεια εμποροκτηματιών του Άργους, αλλά ο πατέρας του Σωτήρ(ι)ος 1789-1850) σταδιοδρόμησε στον αιγυπτιακό στρατό και επέστρεψε στην Ελλάδα με την εκστρατεία του Ιμπραήμ. Ο ίδιος εργάστηκε ως τελώνης και έφορος σε νησιά των Κυκλάδων κ.ά.· μετά το 1890 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και έγινε λογιστής του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Νέος μετείχε στο κίνημα του Ναυπλίου κατά του Όθωνα (1862) και το 1864 παντρεύτηκε στη Νάξο με εκούσια απαγωγή την αρχοντοπούλα Αρτεμισία (ή Άννα) Βαρότση (1845-1932). Παιδιά τους ήταν η Αικατερίνη (1868-1937), ο διπλωματούχος χημικός και διευθυντής σε κρατικές εμπορικές σχολές Άγις ή Γεώργιος (1874-1945) και ο δικηγόρος αλλά και ερασιτέχνης ποιητής Ιδομενέας (1875-1956). Ο τελευταίος εγκαταστάθηκε το 1906 στο Κάιρο, όπου παντρεύτηκε τη γερμανίδα της Κων/πολης Αμάντα (ή Ελένη) Μάντσκε (1881-1959) και όπου γεννήθηκαν τα τρία παιδιά τους.

H Δημοτική Σχολή Aρχανών ιδρύθηκε επίσημα το 1870 με 119 άρρενες μαθητές και 96 θήλεις. Oι μαθήτριες αυτές στεγαζότανε μεν στο ίδιο κτίριο, αλλά σε ξεχωριστές αίθουσες και αυλιζόταν σε ξεχωριστή αυλή. Tο 1886 οι άρρενες μαθητές ήταν 150 και είχαν ένα δάσκαλο. Tο 1900 μετονομάζεται σε «Aνωτέρα Σχολή Aρρένων Aρχανών», με τέσσερις τάξεις και 218 άρρενες μαθητές. Tο 1910-11 μετονομάζεται σε «Aνώτερο Δημοτικό Σχολείο Aρχανών» με 6 τάξεις. Tο 1929-30 μετατρέπεται σε «1ον 6/τάξιο Mεικτό Δημοτικό ςχολείο Άνω Aρχανών», με 241 μαθητές και μαθήτριες. Tο Παρθεναγωγείο Aρχανών ιδρύθηκε το 1880 αρχικά ως ιδιοσυντήρητο με 76 μαθήτριες. Tο 1889 είναι Δημοτικό Tριτάξιο με 190
μαθήτριες. Tο 1900 λειτουργεί ως Tετρατάξιο με 212 μαθήτριες. Tο 1908 υποβιβάζεται σε Tριτάξιο με 185. Tο 1915 λειτουργεί ως 5/τάξιο με 289 μαθήτριες και το 1929-30 ονομάζεται
«2ο 4/τάξιο Mεικτό Δημοτικό Σχολείο Άνω Aρχανών», με 194 μαθήτριες.

Iδρύθηκε το 1926. Από τη σχολική χρονιά 1950-51 μέχρι τη σχολική χρονιά 1958-59 λειτούργησε ως οκτατάξιο (τάξεις Γ΄-Η΄) και από το 1959-60 μέχρι το 1963-64 λειτούργησε ως εξατάξιο. το διάστημα 1964-65 μέχρι 1966-67 λειτούργησε σε δύο κύκλους, ως τριτάξιο Γυμνάσιο και τριτάξιο Λύκειο και έγινε πάλι εξατάξιο από το 1967-68 μέχρι το 1975-76. Από το 1976-77 μέχρι το 1979 έγινε πάλι τριτάξιο Γυμνάσιο και τριτάξιο Λύκειο.
Μέχρι το 1963-64 λειτούργησε μόνο ως θεωρητικής κατευθύνσεως και από το 1964-65 λειτούργησε ως θεωρητικής και θετικής κατεύθυνσης. Από το 1955-56 είχε δύο Γυμνασιακά Παραρτήματα (Ανωγείων και Χάρακα), που λειτούργησαν μέχρι τα σχολικά έτη 1960-61 και 1959-60 αντίστοιχα.

Από το Βοηθητικό Ειδικού Ελέγχου τεκ. νο 1: «το Β΄ Λύκειο Θηλέων Ηρακλείου ιδρύθη (Ν.Δ. 4379/1964) δια της υπ’ αριθμ. 146434/10-11-1964 Αποφάσεως Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων (ΦΕΚ. τεύχος Β΄φύλλου 535/23-11-1964)». Mε απόφαση της Γεν. Επιθ/σης Ηρακλείου 36/55-11-63 μεταγράφονται από το Α΄ Γυμνάσιο Θηλέων Ηρακλείου 693 μαθήτριες στο νεοϊδρυθέν Β΄ Γυμνάσιον Θηλέων Ηρακλείου (Ν.Δ. 4379/1964). Παράλληλα με απόφαση του Υπ. Παιδείας 146434/10-11-64 (ΦΕκ Β΄ 535/23-11-64) ιδρύεται και λειτουργεί από το σχολ. έτος 1964-65 μέχρι 1966-67 το Β΄ Λύκειον Θηλέων Ηρακλείου. Από το σχολ έτος 1967-68 μέχρι 18-9-1976 καταργείται το Λύκειο και λειτουργεί ξανά ως Β΄ Γυμνάσιον Θηλέων Ηρακλείου. Από 29-09-1976 μέχρι 31-08-1979 επαναλειτουργεί ως Β΄ Λύκειο Θηλέων Ηρακλείου. Στη συνέχεια γίνεται μεικτό (από 20-06-1990 μέχρι 30-08-1998) και μετονομάζεται σε 4ο Γενικό Λύκειο Ηρακλείου. Σήμερα φέρει την ονομασία 4ο Ενιαίο Λύκειο Ηρακλείου.

Ο Χατζή Αναστάσιος Σπάρτσης κατάγεται από παλιά οικογένεια του Ντραζιλόβου Νάουσας, η οποία εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Νάουσα μετά την καταστροφή του 1822. Εργαζόταν ως υδραυλικός την εποχή της κατασκευής των μεγάλων εργοστασίων της πόλης (τέλη 19ου-αρχές 20ου αι.), οπότε οι γνώσεις του αξιοποιούνται για την κατασκευή των υδραγωγών που φέρνουν το νερό που κινεί τις βιομηχανίες. Επίσης δραστηριοποιείται σε διάφορες επιχειρήσεις, ενώ πριν την απελευθέρωση αγοράζει ένα μεγάλο τουρκικό τσιφλίκι στον Αρχάγγελο Ναούσης.
Ο γιος του Νικόλαος Σπάρτσης (1921-2018) απόφοιτος του Λαππείου Γυμνασίου Νάουσας, σπούδασε γεωπόνος στο ΑΠΘ κατά την κατοχή και δίδαξε ως καθηγητής στο ΤΕΙ Γεωπονίας Θεσσαλονίκης. Συνέγραψε πλήθος βιβλίων περί γεωπονικών, λαογραφικών και άλλων θεμάτων.
Πηγή: Δελτίο Περιγραφής Αρχείου από τον φορέα

Η Φιλαρμονική Εταιρεία Νάουσας ιδρύθηκε το 1958 από μια ομάδα φιλόμουσων Ναουσαίων και μουσικών προερχόμενων από τις προπολεμικές φιλαρμονικές της πόλης. Ιδρυτικό στέλεχος της ΦΕΝ υπήρξε και ο Δημήτριος Δάρης, ο οποίος υπηρέτησε την εταιρεία από διάφορες θέσεις του Δ.Σ. κατά τις δεκαετίες 1960 και 1970.
Πηγή: Δελτίο Περιγραφής Αρχείου από τον φορέα.

Ο Χριστόδουλος Ματθαίου, αγιογράφος αλλά και ιδιοκτήτης κυλινδρόμυλου, ήταν γιος του επίσης αγιογράφου Ματθαίου Ιωάννου. Η μητέρα του καταγόταν από παλιά οικογένεια της Νάουσας. Ο Χριστόδουλος γεννήθηκε στην Νάουσα την δεκαετία του 1860. Διδάχτηκε την ζωγραφική από τον πατέρα του τον οποίον ακολουθούσε στα ταξίδια του. Δραστηριοποιήθηκε στο Άγιον Όρος αλλά και σε διάφορες περιοχές της Βαλκανικής και της Ελλάδας. Έργα του βρίσκουμε και στις εκκλησίες της Νάουσας.
Πηγή: Δελτίο Περιγραφής Αρχείου από τον φορέα.