Ναός Αγίου Δημητρίου, Ψυρρή

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου βρίσκεται στην ομώνυμη οδό της συνοικίας “Ψυρρή . Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του σταυροειδούς μετά τρούλου και διαθέτει πλούσιο ζωγραφικό διάκοσμο. Ο Άγιος Δημήτριος “Ψυρρή” στη σημερινή μορφή του αποτελεί ένα μνημείο αντιπροσωπευτικό της Νεοελληνικής Εκκλησιαστικής Τέχνης και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε επίπεδο αρχιτεκτονικής, ζωγραφικής, γλυπτικής και μικροτεχνίας.
Ο ναός, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή του δυτικού τοίχου, “ανωκοδομήθη” το 1845 ,προφανώς στη θέση παλαιότερου, που κατεδαφίστηκε για άγνωστη αιτία. Κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας του 20ου αι. πραγματοποιήθηκε η επισκευή του, οπότε ξαναχτίστηκε “εκ βάθρων” ο κυρίως ναός κι ο τρούλος, έγινε επέκταση της ανατολικής κεραίας του κι έλαβε την αρχιτεκτονική μορφή που διατηρεί ως σήμερα. Παρά τη μαρτυρία της κτητορικής επιγραφής ότι ο ναός “εμεγεθύνθη εκ βάθρων […] εν έτει 1901”, η αξιολόγηση του αρχειακού υλικού οδηγεί στη διαπίστωση ότι οι οικοδομικές εργασίες κορυφώθηκαν στα χρόνια 1905-1907 και ολοκληρώθηκαν το 1910, με τη “στερέωση” του γυναικωνίτη. Το χτίσιμο του τρούλου, των θόλων και των σταυροθολίων πραγματοποιήθηκε τους θερινούς μήνες του 1906 από τον Αλέξανδρο Φουντουκάκη, σύμφωνα με το σχέδιο του αρχιτέκτονος Εμ. Μπούκη.
Η αγιογράφηση του ναού ξεκίνησε το 1908 και διήρκεσε περίπου οχτώ χρόνια. Για την ολοκλήρωσή της εργάστηκαν πολλοί καλλιτέχνες μεταξύ των οποίων ο “αγιογράφος” Νικόλαος Αργυρόπουλος (1909) , ο “κοσμηματογράφος” Τιμολέων Κονσολάκης (1909) , ο “ζωγράφος” Μανούσος Παναγιωτάκης (1909) , ο “εικονογράφος” Εμμανουήλ Παπαδάκης (1910) , ο Ιωάννης Παπαδημητρίου (1910-1916) , ο Δημήτριος Σούτσος (1913 κ.εξ.) . Πρόκειται για άγνωστους ζωγράφους, που δε συμπεριλαμβάνονται στη βασική βιβλιογραφία για την τέχνη των δύο τελευταίων αιώνων.
Στα χρόνια που ακολουθούν δυο χρονολογίες σταθμοί για τις τοιχογραφίες του ναού είναι το 1937 και το 1949. Το 1937 εγκρίθηκε η δαπάνη για εσωτερική επισκευή του ναού από αγιογράφους, κοσμηματογράφους και άλλους ειδικούς. Το 1949, μετά την καταστροφή που προκάλεσαν στον τρούλο τα Δεκεμβριανά επεισόδια, ανετέθη στον ζωγράφο-αγιογράφο Διονύσιο Κόμη ο καθαρισμός των τοιχογραφιών, που είχαν πληγεί.
Το εκκλησίδιο του Αγίου Ιωάννη στη Κολώνα συνδέεται στενά με τον Άγιο Δημήτριο. Πρόκειται για παρεκκλήσιο που ανήκει στη δικαιοδοσία του ναού ήδη από τον περασμένο αιώνα. Σύμφωνα με το αρχείο, δεν έχει εγκαινιαστεί με λείψανα αγίων και γι’αυτό δε λειτουργείται παρά μόνο στις 28 Αυγούστου, στη μνήμη του αγίου. Αρχιτεκτονικά ανήκει στο ρυθμό της μονόκλιτης βασιλικής . Είναι κτισμένο γύρω από αρχαίο κίονα με κορινθιακό κιονόκρανο, ο οποίος θεωρείται ιαματικός κατά των πυρετών. Γι’αυτό ,άλλωστε, ένα από τα παρωνύμια που φέρει ο Άγιος Ιωάννης είναι “θερμαντής”.
Στη δικαιοδοσία του ναού ανήκε και η Αγία Κυριακή της οδού Αθηνάς από το 1878 ως το 1922, οπότε περιήλθε στη δικαιοδοσία του Τ.Α.Κ.Ε. (Εκκλησιαστικό Ταμείο Απόρων Κληρικών). Πρόκειται για εγκαινιασμένο παρεκκλήσιο που λειτουργούσε κανονικά κατά τον προηγούμενο αιώνα και ενίσχυε σημαντικά τα εισοδήματα της ενορίας λόγω της κεντρικής θέσης του. Ανήκει στο ρυθμό της μονόκλιτης βασιλικής, είναι θολοσκέπαστο και διαθέτει πλούσιο ζωγραφικό διάκοσμο .
Επίσης στη δικαιοδοσία του Αγίου Δημητρίου ανήκε το εκκλησίδιο της Αγίας Μαύρας, το οποίο σύμφωνα με τη μαρτυρία του Δ. Καμπούρογλου “εξαφανίστηκε χάριν της υπογείου κυκλοφορίας αναθέτοντας τους ενορίτες του στην προστασία της ακμαζούσης παρ’ όλη τη μικρότητά της Αγίας Κυριακής” .
Το παρόδιο προσκυνητάριο του Αγίου Δημητρίου, στην ομώνυμη οδό ανεγέρθη το 1933, με πρωτοβουλία των ενοριτών και αποσκοπούσε στην αύξηση των εσόδων του ναού.
[Πηγή: Αναστασία Διαμαντοπούλου, Αρχείο Ιερού Ναού Αγίου Δημητρίου, Ψυρρή. ΕΛΙΑ Αθήνας]

Δελτίο περιγραφής ΕΛΙΑ Αθήνας