Εβραϊκο Μουσείο Ελλάδος (Ε.Μ.Ε.)

• Μουσείο

Η ιδέα του Εβραϊκού Μουσείου της Ελλάδος γεννήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’70. Η πρωτοβουλία ανήκε στην Ισραηλιτική Κοινότητα Αθηνών και ορισμένα μέλη της που προσέφεραν κάθε είδους υποστήριξη στην προσπάθεια αυτή. Το 1977 ιδρύθηκε ένα μικρό μουσείο, το οποίο στεγάστηκε προσωρινά σ’ ένα δωμάτιο δίπλα στη Συναγωγή της οδού Μελιδώνη.

Εκεί συγκεντρώθηκαν αντικείμενα που είχαν διασωθεί από τον πόλεμο, κυρίως τεχνουργήματα και έγγραφα του 19ουκαι του 20ου αιώνα, καθώς και πλήθος από θρησκευτικά σκεύη, έγγραφα και κοσμήματα. Τα τελευταία, τα οποία είχαν κατάσχει οι Βούλγαροι από τους Εβραίους της Θράκης το 1943, επιστράφηκαν και παραδόθηκαν στην Ελληνική κυβέρνηση μετά την παραίτηση του Βούλγαρου βασιλιά και την εγκαθίδρυση του κομμουνιστικού καθεστώτος.

Στα επόμενα χρόνια άρχισε μια εμπεριστατωμένη και προσεκτική συγκέντρωση υλικού από όλες τις κοινότητες της Ελλάδας, κάτω από την εμπνευσμένη καθοδήγηση του Νίκου Σταυρουλάκη, διευθυντή του Μουσείου μέχρι το 1993. Χάρη στο ενδιαφέρον αρκετών ιδιωτών, η συλλογή εμπλουτίστηκε σημαντικά με σπάνια βιβλία και εκδόσεις, υφάσματα, κοσμήματα, τελετουργικά και οικιακά σκεύη.

Σύντομα, το Μουσείο άρχισε να συγκεντρώνει το ενδιαφέρον πολλών επισκεπτών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, αλλά και επιστημόνων και δωρητών, που ήταν πρόθυμοι να συνεισφέρουν στην ανάπτυξή του. Το 1981, δημιουργήθηκε η οργάνωση «Αμερικανοί Φίλοι του Εβραϊκού Μουσείου της Ελλάδος» και, λίγο αργότερα, ιδρύθηκε, από μέλη της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών και Θεσσαλονίκης, «Ο Σύλλογος Φίλων του Εβραϊκού Μουσείου της Ελλάδος», που από τότε διαρκώς υποστηρίζει το Μουσείο σε κάθε του πρωτοβουλία.

Ο συνεχής εμπλουτισμός του Μουσείου και η διεύρυνση των δραστηριοτήτων του, σύντομα επέβαλαν την αναζήτηση νέου χώρου για τη στέγασή του. Έτσι, το 1984, η συλλογή μεταφέρθηκε σ’ έναν νοικιασμένο όροφο στο κτίριο της Λεωφόρου Αμαλίας 36 και η έκθεση αναδιοργανώθηκε, καλύπτοντας τα κύρια θέματα που ενδιέφεραν το ευρύ και ανομοιογενές κοινό των επισκεπτών. Ύστερα από προσπάθειες ετών, το Μουσείο απέκτησε νομική υπόσταση το 1989. Από τότε λειτουργεί ως Ν.Π.Ι.Δ. που διοικείται από επταμελές Διοικητικό Συμβούλιο.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, η δραστηριότητα του Μουσείου επεκτάθηκε σημαντικά, τόσο στον τομέα της έρευνας και μελέτης του Ελληνικού Εβραϊσμού – σε συνεργασία με άλλα ιδρύματα και επιστήμονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό – όσο και στον τομέα των εκδόσεων. Παράλληλα, η συλλογή του συνέχισε να εμπλουτίζεται με νέα αποκτήματα από όλη την Ελλάδα, ξεπερνώντας κατά πολύ τις αρχικές προοπτικές. Οι αυξανόμενες ανάγκες του Μουσείου για νέους χώρους, αλλά και το όνειρο της απόκτησης ιδιόκτητης στέγης, οδήγησαν στην αγορά ενός διατηρητέου κτιρίου με τη συμπαράσταση των Φίλων της Ελλάδας και του εξωτερικού, αλλά και της Κοινότητας της Θεσσαλονίκης και του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου.

Με την αποφασιστικής σημασίας οικονομική συμπαράσταση του Υπουργείου Πολιτισμού και του Συλλόγου Φίλων του Μουσείου, το κτίριο αναπαλαιώθηκε, ώστε στα τέλη του 1997, ακριβώς είκοσι χρόνια μετά την ίδρυσή του, το Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος μπόρεσε να μεταφερθεί στη μόνιμη πλέον ιδιόκτητη στέγη του, στο αναστηλωμένο τετραώροφο νεοκλασσικό κτίριο της οδού Νίκης 39, στο κέντρο της Αθήνας.

Στις 10 Μαρτίου 1998 εγκαινιάστηκε το καινούργιο κτίριο του Ε.Μ.Ε. και μια νέα εποχή άρχισε για το Μουσείο. Στα επόμενα χρόνια ανάπτυξε ιδιαίτερα και επέκτεινε όλες τις δραστηριότητές του και ιδιαίτερα τις εκπαιδευτικές, βελτίωσε σημαντικά τις υπηρεσίες προς το κοινό και επιδόθηκε σε εμπεριστατωμένες έρευνες, τα αποτελέσματα των οποίων ανακοινώθηκαν μέσα από πλήθος περιοδικών εκθέσεων και ειδικών εκδόσεων. Η επαφή και επικοινωνία με το κοινό και οι διεθνείς σχέσεις και δράσεις του Ε.Μ.Ε. σηματοδοτούν αμφίδρομη κοινωνική και επιστημονική ενημέρωση και επιρροή.

Τα πρωτότυπα αντικείμενα των συλλογών του Μουσείου είναι οργανωμένα σε πλήθος ειδολογικών κατηγοριών. Από τις μεγαλύτερες κατηγορίες είναι τα βιβλία, που περιλαμβάνουν Προσευχολόγια, Ψαλμούς, βιβλία της Πεντατεύχου (Τορά) βιβλία σχολιασμού ιερών κειμένων, Καμπαλά, καθώς και βιβλία ιστορικά, σχολικά, εγχειρίδια, εθνογραφικά, λογοτεχνικά, ποιητικές συλλογές, ημερολόγια και λευκώματα, που χρονολογούνται από το 16o αι.

Σπάνια και σημαντικά δείγματα περιέχει και η κατηγορία των χειρογράφων, η οποία περιλαμβάνει πιστοποιητικά περιτομής (αλεφιότ), προγαμιαία συμβόλαια (κετουμπότ), κυλίνδρους της Εσθήρ (μεγγιλότ), προσωπικά ημερολόγια, ποικίλη αλληλογραφία, καρτ ποστάλ και οθωμανικά φιρμάνια του 19oυαι. Επίσης, το Ε.Μ.Ε. διαθέτει πλήθος εγγράφων. Μερικές χαρακτηριστικές κατηγορίες είναι πιστοποιητικά, βεβαιώσεις, ταυτότητες, διαβατήρια, μεταναστευτικά και στρατιωτικά έγγραφα, τηλεγραφήματα, μετοχές και χρεόγραφα. Πολλά από αυτά ανήκουν στη Συλλογή του Ολοκαυτώματος. Στις συλλογές του Ε.Μ.Ε. ανήκουν ακόμη ζωγραφικά έργα, σχέδια και χαρακτικά, πρωτότυπες φωτογραφίες και αρνητικά, κ.ά.

Οι συλλογές του Μουσείου περιλαμβάνουν επίσης αρχεία εφημερίδων και αποκομμάτων και Αρχεία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που περιέχουν σπάνια ιστορικά έγγραφα.

Επισήμανση.