Η Νομισματική Επιτροπή (ΝΕ) ιδρύθηκε με τον Νόμο 1015/1946, με προσωρινό χαρακτήρα, σε εκτέλεση της οικονομικής συμφωνίας του Λονδίνου της 24/1/1946 και εγκαταστάθηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος. Έργο της ήταν η αντιμετώπιση του νομισματικού και πιστωτικού προβλήματος της μεταπολεμικής περιόδου με τη ρύθμιση της έκδοσης χαρτονομίσματος, όμως σύντομα εξελίχθηκε στο κύριο όργανο χάραξης της νομισματικής και πιστωτικής πολιτικής, συμβάλλοντας στον συντονισμό μεταξύ Κυβέρνησης και Τράπεζας της Ελλάδος. Στις αρμοδιότητές της συγκαταλέγονταν ο καθορισμός των όρων χρηματοδότησης των παραγωγικών τομέων της οικονομίας, καθώς και η εποπτεία και ο έλεγχος του ελληνικού τραπεζικού συστήματος. Η αρχική σύνθεση της επιτροπής περιλάμβανε δύο μέλη της Κυβέρνησης, τον Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος και δύο αλλοδαπούς εμπειρογνώμονες, οι οποίοι προέρχονταν από τη Μεγάλη Βρετανία (αρχικά τον επικεφαλής της Βρετανικής Οικονομικής Αποστολής John Nixon, και έπειτα τον Theodore Gregory) και τις Ηνωμένες Πολιτείες (αρχικά τον Gardner Patterson, με διάδοχο τον John W. Gunter). Με δεδομένη την ανάγκη ομοφωνίας στη λήψη των αποφάσεων της Επιτροπής, καθένα αλλοδαπό μέλος διατηρούσε ουσιαστικά δικαίωμα βέτο. Η συμμετοχή του Βρετανού υπηκόου παρατάθηκε έως το φθινόπωρο του 1955, ενώ η συμμετοχή του Αμερικανού μέλους καταργήθηκε το 1957.

Παρότι η αρχική πρόβλεψη ήταν η Νομισματική Επιτροπή να παραμείνει ενεργή για 18-24 μήνες, διαδοχικά νομοθετήματα παρέτειναν τη λειτουργία της, μεταβάλλοντας ταυτόχρονα τη σύνθεση και τις αρμοδιότητες της Επιτροπής. Το Ν.Δ. 588/1948 έδωσε τη δυνατότητα στη Νομισματική Επιτροπή να καθορίζει τον συνολικό όγκο των πιστώσεων και την κατανομή τους κατά κλάδο, να καθορίζει διοικητικά τα επιτόκια καταθέσεων και χορηγήσεων και να επιβάλλει ελέγχους στις συναλλαγές. Ακόμη, δημιουργήθηκε το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο Τραπεζών το οποίο γνωμοδοτούσε σχετικά με τα προβλήματα πίστεως και την αναδιοργάνωση του τραπεζικού συστήματος. Καθοριστικά νομοθετήματα που αφορούσαν τη Νομισματική Επιτροπή υπήρξαν επίσης οι Αναγκαστικοί Νόμοι 1611/1950 και 1665/1951 αναφορικά με τις υποχρεωτικές καταθέσεις των δημόσιων οργανισμών στην Τράπεζα της Ελλάδος και σχετικά με τον έλεγχο των τραπεζών.

Με τον Α.Ν. 1837/1951 οι αρμοδιότητες της Νομισματικής Επιτροπής επεκτάθηκαν στον έλεγχο εφαρμογής της συναλλαγματικής πολιτικής. Το ίδιο έτος, η Επιτροπή καθόρισε τις γενικές γραμμές και τη διαδικασία ελέγχου τραπεζών, εξέλιξη που οδήγησε στην ίδρυση της Γενικής Επιθεώρησης Τραπεζών (ΓΕΤ) της Τράπεζας της Ελλάδος, τα πορίσματα της οποίας υποβάλλονταν στη Νομισματική Επιτροπή.

Το 1954 δημιουργήθηκε η Υποεπιτροπή Πιστώσεων, η οποία απορρόφησε τις αρμοδιότητες της Επιτροπής Πίστεως, που είχε ιδρυθεί δύο χρόνια νωρίτερα, με καθήκον να παρακολουθεί και να υποβάλλει εισηγήσεις αναφορικά με τα μέτρα που θα έπρεπε να ληφθούν για την αρτιότερη λειτουργία του συστήματος πιστοδότησης. Κατά τα έτη 1957 και 1958, η Νομισματική Επιτροπή απέκτησε αρμοδιότητες που σχετίζονταν με τα έντοκα γραμμάτια και τις πωλήσεις επί πιστώσει (Ν.Δ. 3745, Ν. 3838). Το 1960, με το Ν.Δ. 4108, η επιτροπή εξελίχθηκε σε μόνιμο όργανο, με τακτικά μέλη τον Υπουργό Συντονισμού (που ασκούσε και καθήκοντα προέδρου), τον Υπουργό Εμπορίου & Βιομηχανίας, τον Υφυπουργό Συντονισμού, τον Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος και έναν Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών με γνωστικό αντικείμενο οικονομικών και νομισματικών θεμάτων.

Το 1968, στο πλαίσιο της νέας πιστωτικής πολιτικής, κωδικοποιήθηκαν οι αποφάσεις που αφορούσαν τη χορήγηση τραπεζικών πιστώσεων, ενώ ταυτόχρονα απλουστεύθηκαν οι διαδικασίες παροχής χρηματοδοτήσεων. Με το Ν.Δ. 957/1971, η σύνθεση της επιτροπής άλλαξε, ενώ οι αρμοδιότητές της περιορίστηκαν από τους νεοσύστατους φορείς του Κυβερνητικού Πολιτικού Συμβουλίου και της Επιτροπής Οικονομικών Υποθέσεων στην απλή εφαρμογή πιστωτικής πολιτικής και στην άσκηση ελέγχου συναλλάγματος και ελέγχου πίστεως. Οι παλαιές αρμοδιότητες της Επιτροπής αποκαταστάθηκαν με το Ν.Δ. 175/1973 και τον Ν. 128/1975, οπότε και οι υποεπιτροπές της ανασυστάθηκαν. Ειδικότερα, το 1973 συστάθηκαν οι Υποεπιτροπές Ελέγχου Συναλλάγματος και Χορηγήσεως Συναλλάγματος δι’ Οικονομικάς Ανάγκας, με τη δεύτερη από αυτές να τηρεί και παράρτημα στη Θεσσαλονίκη· μεταγενέστερα συστάθηκαν εκ νέου η Επιτροπή Βιοτεχνικών Πιστώσεων με τις υποεπιτροπές της (1974, 1976), η Υποεπιτροπή Πιστώσεων (1974) και η Υποεπιτροπή Δανείων και Συναλλάγματος (1974).

Με τον Ν. 400/1976 διευκρινίστηκαν πληρέστερα οι αρμοδιότητες της Νομισματικής Επιτροπής, ρυθμίστηκαν θέματα οργάνωσης και λειτουργίας της και ιδρύθηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος η Διεύθυνση Γραμματείας Νομισματικής Επιτροπής, προκειμένου να εκτελεί τη γραμματειακή υποστήριξη. Η τελευταία διαρθρώθηκε στα Τμήματα Επεξεργασίας Αποφάσεων, Παρακολουθήσεως Εφαρμογής Πιστωτικής Πολιτικής, Σχέσεων μετά των Εξαγωγικών Επιχειρήσεων και στην Υπηρεσία Οικονομικής Αναλύσεως. Κατά το διάστημα 1977-1981 λειτούργησε επίσης η Υποεπιτροπή Ελέγχου Παραβάσεων Πιστωτικών Κανόνων.

Σε εφαρμογή του Ν.1266/1982, η Νομισματική Επιτροπή καταργήθηκε και οι περισσότερες από τις αρμοδιότητές της μεταβιβάστηκαν αυτοδίκαια στην Τράπεζα της Ελλάδος, ως μόνης πλέον αρμόδιας να αποφασίζει για νομισματικά, πιστωτικά και συναλλαγματικά θέματα, στο πλαίσιο βέβαια πάντα της ασκούμενης κυβερνητικής πολιτικής. Από τις 2.7.1982, η Διεύθυνση Γραμματείας της Νομισματικής Επιτροπής καταργήθηκε, και στην Τράπεζα της Ελλάδος ιδρύθηκε η Διεύθυνση Νομισματικής Πολιτικής και Τραπεζικών Εργασιών (απόφαση Γενικού Συμβουλίου, συνεδρία 15/1.7.1982) στην οποία περιήλθαν τα τμήματα της καταργούμενης Διεύθυνσης. Ταυτόχρονα, η Διεύθυνση Ελέγχου Πίστεως μετονομάστηκε σε Διεύθυνση Γενικής Επιθεωρήσεως Τραπεζών.

[Πηγές: Το υλικό του αρχείου· Αρχείο Εμμανουήλ Τσουδερού (GR IATE A3-S1-Y2)· Αρχείο Γεώργιου Μαντζαβίνου (GR IATE A5-S1-Y2)· Αρχείο Ξενοφώντος Ζολώτα (GR IATE A2)· Τα πρώτα πενήντα χρόνια της Τραπέζης της Ελλάδος, 1928-1978, Αθήνα 1978, σ. 267-269, 313-321, 645-646, 752· Χ. Ι. Ιορδάνογλου, Η ελληνική οικονομία μετά το 1950, τόμος Α΄, περίοδος 1950-1973: ανάπτυξη, νομισματική σταθερότητα και κρατικός παρεμβατισμός, Αθήνα 2020, σ. 46-47, 78-82].