Ιστορικόν Αρχείον της Εκκλησίας της Ελλάδος

• Εκκλησιαστικό Αρχείο

Το Ιστορικόν Αρχείον της Εκκλησίας της Ελλάδος συγκροτήθηκε με τον Κανονισμό 248/2013 της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος. Το Ιστορικό Αρχείο λειτουργεί ως Συνοδική Υπηρεσία της Διευθύνσεως Γραμματείας παρά τη Αρχιγραμματεία της Ιεράς Συνόδου. Το Ιστορικό Αρχείο αποτελεί μετεξέλιξη του Γραφείου του Ιστορικού Αρχείου της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος που δημιουργήθηκε το 1995 και λειτουργούσε ως ιδιαίτερη υπηρεσία που ανήκε στη Συνοδική Επιτροπή της Αρχιγραμματείας της Ιεράς Συνόδου. Το Ιστορικό Αρχείο περιλαμβάνει το ήδη υπάρχον στο «Γραφείο Αρχείου» αρχειακό υλικό και άπαντα τα Αρχεία των Συνοδικών Επιτροπών, των Ειδικών Συνοδικών Επιτροπών, των Συνοδικών Υπηρεσιών, της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, της Εκκλησιαστικής Κεντρικής Υπηρεσίας Οικονομικών (ΕΚΥΟ), και όλων των λοιπών εκκλησιαστικών προσώπων ή υπηρεσιών, οι οποίες συστεγάζονται μετά της Ιεράς Συνόδου στο κτήριο του Διοικητικού Κέντρου της Εκκλησίας της Ελλάδος, ως και το φυλασσόμενο σε άλλα κτήρια αρχειακό υλικό των ως άνω Υπηρεσιών της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Σκοπός του Ιστορικού Αρχείου
Το Ιστορικό Αρχείο της Εκκλησίας της Ελλάδος έχει σκοπό τη συλλογή, φύλαξη και αξιοποίηση των ιστορικών τεκμηρίων της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Ειδικώτερα, για την επίτευξη του σκοπού του, το Ιστορικό Αρχείο καλύπτει τις παρακάτω λειτουργίες:
α) Συλλογή, διατήρηση, αξιοποίηση και διάδοση των αρχείων, που τεκμηριώνουν την ιστορία της Εκκλησίας.
β) Παροχή αρχειακών υπηρεσιών για τη διατήρηση, την ορθολογική διαχείριση και την πρόσβαση των διηνεκών αρχείων της Εκκλησίας.
γ) Συλλογή, διατήρηση, αξιοποίηση και διάδοση των προσωπικών αρχείων των μελών της Ιεραρχίας και των στελεχών της Εκκλησίας.
δ) Έρευνα, συλλογή, διατήρηση, αξιοποίηση και διάδοση των ιστορικών τεκμηρίων που αφορούν στην ιστορία της Εκκλησίας και βρίσκονται στην κατοχή άλλων φορέων.
ε) Ταξινόμηση των αρχείων και εξασφάλιση της πρόσβασής τους από τους κληρικούς και το προσωπικό της Εκκλησίας και τους ενδιαφερόμενους εξωτερικούς ερευνητές.
στ) Αξιοποίηση του αρχειακού υλικού για την επιμόρφωση των κληρικών και του προσωπικού της Εκκλησίας.
ζ) Αξιοποίηση του αρχειακού υλικού για τις δημόσιες σχέσεις και την προβολή της ιστορίας και του έργου της Εκκλησίας στο ευρύτερο κοινό.

Κανονισμός της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος υπ’ αριθ. 248/2013/13 (ΦΕΚ 286 Α/30-12-2013) : Σύσταση και λειτουργία του «ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ»
Κανονισμός της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος υπ'αριθ. 326/2021/21 (ΦΕΚ 52 Α/5-4-2021): Πρόσβαση του κοινού στα εκκλησιαστικά αρχεία.

Το Ιστορικό Αρχείο στελεχώνεται από τον Προϊστάμενο (ο οποίος φέρει τον τίτλο του Διευθυντή) και τους υπαλλήλους αυτού, οι οποίοι είναι υπάλληλοι της Συνοδικής Επιτροπής επί της Αρχιγραμματείας και προσλαμβάνονται ή διορίζονται εις αυτήν σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις.

Διαδικασίες πρόσκτησης αρχείων:
Χαρακτηρισμός αρχείων ως ιστορικών

1. Με σκοπό να διασώζονται τα ιστορικά τεκμήρια της Εκκλησίας, η καταστροφή ανενεργών αρχείων διενεργείται από τις αρμόδες υπηρεσίες της Εκκλησίας, μόνο μετά από την έγγραφη έγκριση του Διευθυντού του Ιστορικού Αρχείου.
   2. Οι υπηρεσίες της Εκκλησίας, δύο μήνες πριν από την προβλεπόμενη ημερομηνία καταστροφής των αρχείων που βρίσκονται στην κατοχή τους, ειδοποιούν εγγράφως το Ιστορικό Αρχείο και αναφέρουν συνοπτικά τα στοιχεία των αρχείων που προτίθενται να καταστρέψουν.
   3. Ο Διευθυντής του Ιστορικού Αρχείου, προκειμένου να διευκολυνθεί στο έργο της αξιολόγησης των αρχείων, μπορεί να διενεργεί αυτοψία στο αρχειακό υλικό που προορίζεται για καταστροφή.
   4. Το Ιστορικό Αρχείο έχει δικαίωμα να ζητήσει να μην καταστραφούν τα εν λόγω αρχεία (ολόκληρα ή ορισμένα τμήματά τους), να χαρακτηριστούν ως ιστορικά και να παραδοθούν στο ίδιο, σύμφωνα με τη διαδικασία παραλαβής που προβλέπεται στον παρόντα Κανονισμό.
   5. Με απόφαση της Ιεράς Συνόδου, που εκδίδεται μετά από πρόταση του Διευθυντού του Ιστορικού Αρχείου, η οποία υποβάλλεται μέσω του Αρχιγραμματέως, συγκεκριμένα τμήματα των αρχείων της Εκκλησίας μπορούν να χαρακτηρίζονται εκ των προτέρων ως ιστορικά και να μεταβιβάζονται αυτοδικαίως, με τη λήξη του υποχρεωτικού χρόνου τήρησής τους από τις υπηρεσίες της Εκκλησίας, στη δικαιοδοσία του Ιστορικού Αρχείου.
      Παραλαβή ιστορικών αρχείων
   6. Τα ιστορικά αρχεία παραλαμβάνονται από τον Διευθυντή του Ιστορικού Αρχείου, ο οποίος υπογράφει και όλα τα σχετικά έγγραφα.
   7. Οι αρμόδιες υπηρεσίες της Εκκλησίας παραδίδουν τα ιστορικά αρχεία στο Ιστορικό Αρχείο, χωρίς να υπάρξει καμμία επέμβαση διαλογής ή εκκαθαρίσεων.
   8. Για την παράδοση των ιστορικών αρχείων συντάσσεται Πρακτικό Παράδοσης - Παραλαβής Ιστορικών Αρχείων, στο οποίο αναφέρονται συνοπτικά τα αρχεία που παραδίδονται. Το πρακτικό παράδοσης υπογράφουν α) για το Ιστορικό Αρχείο ο Διευθυντής του, και β) για την υπηρεσία που παραδίδει τα αρχεία, ο Προϊστάμενος και ο υπεύθυνος τήρησης αρχείων της υπηρεσίας.
   9. Τα αρχεία παραδίδονται στις εγκαταστάσεις του Ιστορικού Αρχείου και η μεταφορά τους διενεργείται με ευθύνη των υπηρεσιών που τα παραδίδουν.
      Διαχείριση διηνεκών αρχείων
   10. Με απόφαση της Ιεράς Συνόδου, που εκδίδεται μετά από πρόταση του Διευθυντού του Ιστορικού Αρχείου, η οποία υποβάλλεται μέσω του Αρχιγραμματέως, τμήματα των διηνεκών αρχείων τα οποία έχουν συμπληρώσει τριάντα έτη από την ημερομηνία παραγωγής τους, μπορούν να χαρακτηρίζονται ως ιστορικά αρχεία και να μεταβιβάζονται στο Ιστορικό Αρχείο.
   11. Με απόφαση της Ιεράς Συνόδου, που εκδίδεται μετά από πρόταση του Διευθυντού του Ιστορικού Αρχείου, η οποία υποβάλλεται μέσω του Αρχιγραμματέως, το Ιστορικό Αρχείο μπορεί να παράγει και να διαχειρίζεται αντίγραφα ασφαλείας των διηνεκών αρχείων που διατηρούνται από τις αρμόδιες υπηρεσίες της Εκκλησίας. Η παραγωγή των αντιγράφων αυτών θα γίνεται με προσωρινή μεταφορά και φύλαξη του αρχειακού υλικού στις εγκαταστάσεις του Ιστορικού Αρχείου.
       Πρόσκτηση αρχείων που ανήκουν σε τρίτους
   12. Ο Διευθυντής του Ιστορικού Αρχείου διερευνά και εισηγείται στην Ιερά Σύνοδο την πρόσκτηση αρχείων που σχετίζονται άμεσα με την ιστορία της Εκκλησίας και βρίσκονται στην ιδιοκτησία τρίτων.
   13. Οι προσκτήσεις αρχείων ιδιοκτησίας τρίτων γίνονται με δωρεά ή αγορά - μετά από σχετικές αποφάσεις της Ιεράς Συνόδου - και επικυρώνονται με ειδικές συμβολαιογραφικές πράξεις εκχώρησης.

Αρχικά το Ιστορικό Αρχείο στεγαζόταν στο Συνοδικό Μέγαρο επί της οδού Αγίας Φιλοθέης. Το 1969 οι Συνοδικές Υπηρεσίες μεταφέρθηκαν στο Μέγαρο της Αποστολικής Διακονίας (Ι.Μ. Πετράκη) και το Ιστορικό Αρχείο στον υπόγειο χώρο επί της οδού Αλωπεκής 46. Το 1977 το αρχειακό υλικό μεταφέρθηκε στον τρίτο όροφο του Συνοδικού Μεγάρου. Από το 2013 στεγάζεται σε κτήριο στην οδό Δεινοκράτος 68.

Το Ιστορικό Αρχείο της Εκκλησίας της Ελλάδος περιλαμβάνει το ήδη υπάρχον στο «Γραφείο Αρχείου» της Ιεράς Συνόδου αρχειακό υλικό και άπαντα τα Αρχεία των Συνοδικών Επιτροπών, των Ειδικών Συνοδικών Επιτροπών, των Συνοδικών Υπηρεσιών, της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, της Εκκλησιαστικής Κεντρικής Υπηρεσίας Οικονομικών (ΕΚΥΟ), και όλων των λοιπών εκκλησιαστικών προσώπων ή υπηρεσιών, οι οποίες συστεγάζονται μετά της Ιεράς Συνόδου στο κτήριο του Διοικητικού Κέντρου της Εκκλησίας της Ελλάδος, ως και το φυλασσόμενο σε άλλα κτήρια αρχειακό υλικό των ως άνω Υπηρεσιών της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Το Ιστορικό Αρχείο περιλαμβάνει Πατριαρχικούς Τόμους, Πατριαρχικά και Συνοδικά Γράμματα, Κώδικες, τα Πρακτικά της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, τα Πρακτικά της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, έγγραφα για τη σύσταση της Ιεράς Συνόδου και της ανακήρυξης του Αυτοκέφαλου της Εκκλησίας της Ελλάδος, πρωτόκολλα, Μοναχολάγια, Ενοριακοί Πίνακες, έγγραφα της Ιεράς Συνόδου, άλλων ορθοδόξων εκκλησιών, της Πολιτείας και άλλων φορέων για την ιστορία και τη δράση της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών και Ιερών Μητροπόλεων της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Αρχιμ. Αγαθάγγελος Χαραμαντίδης, "Το Ιστορικόν Αρχείον της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος", Θεολογία, τ. ΟΑ΄, τχ. 1(2000), 25-130, τχ. 2 (2000), 507-518, τ. ΟΒ΄, τχ. 2 (2001), 545-558

Σύμφωνα με τον κανονισμό της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος υπ' αρ. 326/2021/21 (ΦΕΚ 52 Α/5-4-2021):Πρόσβαση του κοινού στα εκκλησιαστικά αρχεία.
Δικαίωμα πρόσβασης

1. Τα πάσης φύσεως διοικητικά αρχεία (όπως διοικητικές πράξεις, επίσημη αλληλογραφία, εκθέσεις, μελέτες, πρακτικά, στατιστικά στοιχεία, εγκύκλιες οδηγίες, απαντήσεις εκκλησιαστικών αρχών, γνωμοδοτήσεις και αποφάσεις εκκλησιαστικών οργάνων και αρχών) είτε αποτελούν ενσώματα (έγχαρτα, μικροφίλμ κ.λπ.) είτε άυλα (π.χ. ψηφιακά) αρχεία, εφ' όσον έχουν παραχθεί από τα εκκλησιαστικά νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου (Ν.Π.Δ.Δ.) και ιδιωτικού δικαίου (Ν.Π.Ι.Δ.) την παρ. 4 του άρθρου 1 του ν. 590/1977 (Α' 146) ή τους προκατόχους τους εκκλησιαστικούς Φορείς (π.χ. Επισκοπές) και φυλάσσονται από τα εν λόγω νομικά πρόσωπα, είναι προσβάσιμα για το κοινό για ερευνητικούς σκοπούς μετά την πάροδο τριάντα (30) ετών από την παραγωγή τους.
2. Το παραπάνω δικαίωμα του ενδιαφερομένου κοινού ασκείται υπό τις προϋποθέσεις των άρθρων 5 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας (ν. 2690/1999, Α' 45), 1 του π.δ. 28/2015 (Α' 34), με την επιφύλαξη του ν. 4624/2019 (Α' 137) και του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/79 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27ης Απριλίου2016 (L 119), όπως ισχύουν, για την προστασία των προσωπικών δεδομένων των εργαζομένων των εκκλησιαστικών νομικών προσώπων ή τρίτων φυσικών προσώπων.
3. Ιδιωτικά έγγραφα, τα οποία τηρούνται από τα εκκλησιαστικά νομικά πρόσωπα δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου την παρ. 4 του άρθρου 1 του ν. 590/1977 (Α' 146) είναι προσβάσιμα σε όποιον δικαιολογεί ειδικό έννομο συμφέρον για την λήψη γνώσεως τους, με την επιφύλαξη του ν. 4624/2019 (Α' 137) και του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/79 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27ης Απριλίου 2016 (L 119), για την προστασία των προσωπικών δεδομένων των εργαζομένων των εκκλησιαστικών νομικών προσώπων ή τρίτων φυσικών προσώπων. Πρόσβαση στα παραπάνω ιδιωτικά έγγραφα επιτρέπεται για ερευνητικούς σκοπούς κατά την διακριτική ευχέρεια της προϊσταμένης εκκλησιαστικής αρχής και μετά την πάροδο τριάντα (30) ετών από την παραγωγή τους.
4. Σε αρχεία και συλλογές, που δωρήθηκαν ή κληροδοτήθηκαν στα εκκλησιαστικά νομικά πρόσωπα, επιτρέπεται η πρόσβαση στους ερευνητές σύμφωνα με τους όρους του δωρητή ή διαθέτη.
5. Κατ' εξαίρεση, για αρχεία, τα οποία έχουν χαρακτηρισθεί ατομικώς ή κατά κατηγορίες ως διαβαθμισμένα (υπηρεσιακά απόρρητα) για ορισμένο χρονικό διάστημα (προθεσμία) με ειδική απόφαση του οικείου οργάνου διοικήσεως του εκκλησιαστικού νομικού προσώπου (Μητροπολίτη, Ηγουμενοσυμβουλίου, Διοικητικού Συμβουλίου ή από την Επιτροπή Διαβαθμίσεως για τα ιστορικά αρχεία της Ιεράς Συνόδου κατά τον Κανονισμό 248/2013 (Α' 286), όπως εκάστοτε ισχύει, ή από την Διαρκή Ιερά Σύνοδο για τα λοιπά αρχεία) κωλύεται η πρόσβαση του κοινού, ενόσω ισχύει η προθεσμία διαβαθμίσεως της προσβάσεως. Με απόφαση των ανωτέρω οργάνων κατά την διακριτική τους ευχέρεια είναι δυνατό να αίρονται οι περιορισμοί προσβάσεως σε χρόνο μικρότερο από τον καθορισμένο.
   Τρόπος άσκησης δικαιώματος πρόσβασης
6. Το δικαίωμα προσβάσεως ασκείται με υποβολή αιτήσεως εγγράφως ή με χρήση τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνίας (εφ' όσον τηρούνται οι προϋποθέσεις ταυτοποιήσεως και επιβεβαιώσεως της ταυτότητας αυθεντικοποιήσεως, που ισχύουν για τον δημόσιο τομέα) με πλήρη τα στοιχεία ταυτότητας και επικοινωνίας του αιτούντος προς το εκκλησιαστικό νομικό πρόσωπο.
7. Η προθεσμία απαντήσεως στο αίτημα χορηγήσεως προσβάσεως στα αρχεία των εκκλησιαστικών Ν.Π.Δ.Δ. και Ν.Π.Ι.Δ. είναι είκοσι (20) ημέρες από της υποβολής του.
8. Το προσωπικό που έχει αναλάβει την επισήμανση, την ταξινόμηση και την φύλαξη των εκκλησιαστικών αρχείων, τα οποία δεν είναι ακόμα προσιτά στην έρευνα και στο κοινό, δεσμεύεται από το υπηρεσιακό απόρρητο για το περιεχόμενό τους και ως προς τα εκκλησιαστικά αρχεία που είναι προσιτά στην έρευνα του κοινού, δεσμεύονται ως προς την μη κοινοποίηση τους χωρίς να πληρούνται οι όροι του παρόντος Κανονισμού.

Η πρόσβαση στα αρχεία ασκείται κατά την επιλογή της υπηρεσίας είτε με λήψη φωτοαντιγράφου είτε με επιτόπια μελέτη είτε με χρήση μέσων τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνίας. Φωτοαντίγραφο δεν χορηγείται οπωσδήποτε, εάν η διαδικασία αναπαραγωγής αντιγράφου μπορεί να βλάψει το πρωτότυπο αρχείο. Σε κάθε περίπτωση η σχετική δαπάνη αναπαραγωγής βαρύνει τον αιτούντα.
Σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται για το κοινό η εξαγωγή εκκλησιαστικού αρχείου από τον χώρο φυλάξεώς του.
Οι ερευνητές, που χρησιμοποιούν τα εκκλησιαστικά αρχεία για την συγγραφή και δημοσίευση κάθε είδους επιστημονικού πονήματος, έχουν την υποχρέωση να αναφέρουν ως ιστορικές πηγές τα αρχεία που χρησιμοποίησαν και να χορηγήσουν δωρεάν τρία (3) αντίτυπα των σχετικών δημοσιευμάτων τους, ένα (1) για την βιβλιοθήκη του εκκλησιαστικού νομικού προσώπου και δύο (2) για το τυχόν υπάρχον ιστορικό του αρχείο.