Identity area
Reference code
Title
Date(s)
- 1898-1992 (Creation)
Level of description
Fonds
Extent and medium
12 αρχειακά κουτιά και 1 κουτί με φωτογραφίες (δύο λευκώματα και λυτές φωτογραφίες)
Context area
Name of creator
Biographical history
Ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος (Kομοτηνή 1881-Αθήνα 1949) που έφερε το κοσμικό όνομα Χαρίλαος Φιλιππίδης, υπήρξε σημαντική προσωπικότητα της ορθόδοξης εκκλησίας. Σπούδασε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης (1897-1903) και στα πανεπιστήμια Λειψίας και Λωζάνης (1907-1911). Διετέλεσε αρχειοφύλακας του Οικουμενικού Πατριαρχείου και αρχισυντάκτης του επίσημου οργάνου του Πατριαρχείου Εκκλησιαστική Αλήθεια (1911-1913), μητροπολίτης Τραπεζούντος (18 Μαΐου 1913 - 13 Δεκεμβρίου 1938) και αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος (13 Δεκεμβρίου 1938 - 2 Ιουλίου 1941).
Με την ιδιότητα του μητροπολίτη Τραπεζούντος προστάτευσε τους πληθυσμούς του Πόντου στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ενώ την περίοδο 1918-1921 δραστηριοποιήθηκε για την ανάδειξη του ζητήματος της αυτοδιάθεσης του Πόντου. Τον Ιανουάριο του 1920 υπέγραψε το σύμφωνο Ποντοαρμενικής Ομοσπονδίας. Για τη δράση του αυτή καταδικάστηκε σε θάνατο από τους Τούρκους τον Μάιο 1921. Υπήρξε επίσης μέλος της «Κανονικής Πλειονοψηφίας της Αγίας Ιεράς Συνόδου» του Οικουμενικού Πατριαρχείου που αντιτάχθηκε στην εκλογή του Μελέτιου Μεταξάκη. Το 1926 διορίστηκε αποκρισάριος (αντιπρόσωπος) του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Ελλάδα και συνέβαλε στην επίλυση πολλών εκκλησιαστικών προβλημάτων.
Ως αρχιεπίσκοπος πρωτοστάτησε στην ψήφιση σημαντικών για την ελλαδική εκκλησία νόμων ενώ η περήφανη στάση του έναντι των Γερμανών και η άρνησή του να ορκίσει την κατοχική κυβέρνηση του στοίχισαν την απομάκρυνσή του από τον αρχιεπισκοπικό θρόνο. Την περίοδο της Κατοχής ήταν πρόεδρος της Επιτροπής συντονισμού του εθνικού αγώνος. Μετά την απελευθέρωση ιδιώτευσε παρακολουθώντας ωστόσο στενά τις εκκλησιαστικές εξελίξεις. Ο ρόλος του στην εκλογή του αρχιεπισκόπου Αμερικής Αθηναγόρα ως Οικουμενικού Πατριάρχη υπήρξε σημαντικός.
Η πνευματική δραστηριότητα του Χρύσανθου ήταν πλούσια. Συνέγραψε πολλά άρθρα και μελέτες και ήταν από τους ιδρυτές της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών, που εξέδιδε το περιοδικό Αρχείον Πόντου. Στους τόμους 4 και 5 του περιοδικού αυτού εκδόθηκε και το κορυφαίο έργο του Η Εκκλησία Τραπεζούντος (1933). Για την πνευματική και την εν γένει δράση του ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτωρ της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (1937) και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών (1938). Τιμήθηκε με τον Μεγαλόσταυρο του Σωτήρος (1949).
Πέθανε στις 28 Σεπτεμβρίου 1949 στην Αθήνα. Λόγω της δράσης του υπέρ των δικαίων του Πόντου αναφέρεται συχνά και ως αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος ο από Τραπεζούντος.
Name of creator
Biographical history
Ο δικηγόρος Γεώργιος Τασούδης ήταν γιος της αδελφής του Χρύσανθου. Χρησιμοποίησε το αρχειακό υλικό για την έκδοση τριών βιβλίων με θέμα τη ζωή και τη δράση του Χρύσανθου.
Archival history
Ο Χρύσανθος στη διαθήκη του (10 Ιουλίου 1943) όρισε τον ανιψιό του, δικηγόρο Γεώργιο Ν. Τασούδη, εκτελεστή της διαθήκης του και διαχειριστή του «μυστικού» αρχείου του, που περιεχόταν σε έναν σάκο. Επίσης όρισε τα αρχεία της υπηρεσίας του ως αντιπρόσωπου του Οικουμενικού Πατριαρχείου να δοθούν στο Πατριαρχείο. Ο Τασούδης εκπλήρωσε την επιθυμία του θείου του γεγονός που τεκμηριώνεται από επιστολή του προς τον αρχιεπίσκοπο Αθηνών Ιερώνυμο (10 Νοεμβρίου 1969) στην οποία αναφέρει ότι παρέδωσε το υλικό που αφορούσε τις υποθέσεις που χειρίστηκε ο Χρύσανθος ως αποκρισάριος στο Πατριαρχείο. Στη συνέχεια το αρχείο μεταβιβάστηκε από τον Τασούδη στον ανιψιό του, γιο της αδελφής του, Μάριο Πολυζώνη. Διάφοροι έπαινοι, το εγκόλπιο Ακαδημίας και ο Μεγαλόσταυρος Σωτήρος δωρίθηκαν από τον Πολυζώνη στον Μορφωτικό Όμιλο Κομοτηνής. Τελικά, η χήρα του Μάριου Πολυζώνη, Ανθούλα δώρισε το αρχείο στο Ε.Λ.Ι.Α. το 2002.
Όταν παραλήφθηκε από το Ε.Λ.Ι.Α. το υλικό του αρχείου ήταν ταξινομημένο από τον Τασούδη σε διάφορους φακέλους με σκοπό την έκδοση των τριών βιβλίων με θέμα τη ζωή και τη δράση του Χρύσανθου. Η ταξινόμηση του Τασούδη συνίστατο στον εντοπισμό και χωρισμό των εγγράφων που θεωρούσε «σημαντικά» από άλλα που θεωρήθηκαν μη σημαντικά. Σε αρκετές περιπτώσεις οι «σημαντικοί» φάκελοι περιείχαν έγγραφα που κάλυπταν διαφορετικά θέματα, ενώ οι ενδείξεις των φακέλων δεν αντιστοιχούσαν πάντα στο περιεχόμενό τους. Επιπλέον, απέσπασε διάφορα έγγραφα που χρησιμοποίησε για την έκδοση και τα ενέταξε στα δοκίμια των βιβλίων του σημειώνοντας επάνω στα έγγραφα με στυλό τη σελίδα που αντιστοιχούσε στο βιβλίο. Όλη την περίοδο 1968-1980 ο Τασούδης επανερχόταν στο υλικό και το αναταξινομούσε όπως μαρτυρούν οι χρονολογικές ενδείξεις στους φακέλους. Με τον τρόπο αυτό διασπάστηκε η όποια αρχική τάξη του αρχείου (υπάρχουν κάποιοι φάκελοι με ενδείξεις του Χρύσανθου) και η μελέτη του αρχείου κατέστη προβληματική, γεγονός που έκανε σκόπιμη την αναταξινόμηση του υλικού.
Immediate source of acquisition or transfer
Δωρεά Ανθούλας Μ. Πολυζώνη, Μάρτιος 2002
Content and structure area
Scope and content
Το αρχείο του μητροπολίτη Τραπεζούντος και αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρύσανθου (Κομοτηνή 1881-Αθήνα 1949) περιλαμβάνει υπηρεσιακή αλληλογραφία, προσωπικά έγγραφα, φύλλα και αποκόμματα εφημερίδων, υπομνήματα, εκθέσεις και αναφορές, χειρόγραφες και δακτυλόγραφες σημειώσεις, έντυπα, φωτογραφίες, χάρτες που αφορούν την εκκλησιαστική και πνευματική δράση του και αποτελείται από 10 φακέλους.
Οι δύο πρώτοι φάκελοι (φάκελοι 1 και 2) του αρχείου του Χρύσανθου αφορούν την υπηρεσία του ως αρχειοφύλακα του Πατριαρχείου και μητροπολίτη Τραπεζούντος μέχρι το διορισμό του ως αντιπροσώπου του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Ελλάδα το 1926. Το υλικό αποτελείται από υπομνήματα, αλληλογραφία και αποκόμματα εφημερίδων που αφορούν τη δράση του για την αυτοδιάθεση του Πόντου και την αντίθεσή του στην εκλογή του Μελέτιου Μεταξάκη ενώ περιλαμβάνονται επίσης πρωτότυπα και φωτοτυπημένα αντίγραφα των εφημερίδων Εκκλησιαστική Αλήθεια και Οι Κομνηνοί, άδειες διδασκαλίες από μητροπόλεις της Μικράς Ασίας, αποδείξεις αγοράς βιβλίων από το Leipzig και λίγα τεκμήρια σχετικά με το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας (Μελέτιος Μεταξάκης) και την συμμετοχή του Χρύσανθου στην Επιτροπή για τον καθορισμό κανονικού συστήματος για την οργάνωση και τη διοίκηση μητροπόλεων των Νέων Χωρών.
Στους φακέλους 3 και 4 συγκεντρώθηκε το υλικό που αφορά την υπηρεσία του ως αντιπροσώπου του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Ελλάδα: αλληλογραφία, εκθέσεις, αναφορές και υπομνήματα κυρίως για τα ζητήματα των παλαιοημερολογιτών, του Πατριαρχείου Αντιοχείας, των σχέσεων με το Βατικανό, της διαχείρισης των περιουσιών της Μονής Ιωάννη Θεολόγου στην Πάτμο και των πατριαρχικών και σταυροπηγιακών μονών Σάμου. Καλύπτονται επίσης η δράση της Χ.Α.Ν-Χ.Ε.Ν. στην Ελλάδα, η λειτουργία της φοιτητική στέγης «Αθηνά» του Όμηρου Πιζάνη στο Βερολίνο και των των σχολών: Αθωνειάδο, Αναργύρειο και Κοργιαλλένειο Σχολή Σπετσών κ.ά. Περιέχεται, τέλος, αλληλογραφία με τον μητροπολίτη Χαλκηδόνος Μάξιμο, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, και διάφορους μητροπολίτες. Το υλικό χαρακτηρίζεται από αποσπασματικότητα.
Οι φάκελοι 5 και 6 αφορούν την Αρχιεπισκοπή Αθηνών: αλληλογραφία με ιερείς Ελλάδος, διάφορα υπομνήματα, αποδείξεις Κοινωνικής Πρόνοιας Στρατευμένων, φάκελοι υποθέσεων υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, μήνυση του Θεοδόσιου Σπεράντζα, λειτουργία της Σιβιτανίδειου Σχολής κ.ά. Σημαντικά είναι τα σχέδια νόμου με χειρόγραφες σημειώσεις του Χρύσανθου που αφορούν τον Καταστατικό Νόμο της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Στον φάκελο 7 συγκεντρώθηκε το υλικό σχετικά με την εκθρόνισή του (που καλύπτεται συστηματικότερα), τη δράση του στην Κατοχή (υπομνήματα κ.ά.) και την περίοδο 1945-1949 (αλληλογραφία).
Ο φάκελος 8 περιλαμβάνει εισερχόμενη αλληλογραφία του Χρύσανθου και στον φάκελο 9 συγκεντρώθηκαν χειρόγραφα και δακτυλόγραφα κειμένων του Χρύσανθου, δημοσιευμένα κείμενα, αποκόμματα και ποικίλο άλλο υλικό.
Το φωτογραφικό υλικό (δύο άλμπουμ και λυτές φωτογραφίες του Χρύσανθου, αρχιερέων και προσωπικοτήτων και φωτογραφίες από τον Πόντο) συγκεντρώθηκε στον φάκελο 10.
Το υλικό που παρήγαγε ο Τασούδης και περιλαμβάνεται στο αρχείο Χρύσανθου (φάκελοι 11 και 12) αποτελείται από δοκίμια του δεύτερου και τρίτου βιβλίου του, φύλλα και αποκόμματα εφημερίδων και περιοδικών σχετικά με την αναγγελία και την κριτική των βιβλίων του στον Τύπο, την δημοσίευση επιστολών του Τασούδη σε εφημερίδες (κυρίως στην Εστία) σχετικά με διάφορα θέματα που αφορούν σε υποθέσεις που χειρίστηκε ο Χρύσανθος, δημοσιεύματα που αναφέρονται στη δράση του Χρύσανθου, αλληλογραφία του με διαφόρους κ.ά. (1949-1992).
Τα εμπροσθόφυλλα των παλιών φακέλων του αρχείου διατηρήθηκαν και συγκεντρώθηκαν στον φάκελο 13.
Appraisal, destruction and scheduling
Εκκαθαρίστηκαν πολλαπλά των εγγράφων και των φύλλων εφημερίδων.
Accruals
Δεν αναμένονται προσθήκες.
System of arrangement
Η αναταξινόμηση του αρχείου έγινε θεματικά και χρονολογικά με βάση τις δραστηριότητες και τα ενδιαφέροντα του Χρύσανθου και του Τασούδη.
Στο αρχείο του Χρύσανθου διατηρήθηκε η ταξινόμηση του παραγωγού (Χρύσανθου), όπου στάθηκε δυνατό να διαπιστωθεί, και η ταξινόμηση του Τασούδη όπου ανταποκρινόταν στα κριτήρια της αναταξινόμησης. Διατηρήθηκαν τα δίφυλλα με τις ενδείξεις περιεχομένων των εγγράφων του Τασούδη. Διατηρήθηκε επίσης ως είχε η ταξινόμηση από τον Τασούδη, αλφαβητικά, μιας σειράς αλληλογραφίας του Χρύσανθου (φάκελος 8 «Εισερχόμενα» Α΄ και Β΄). Όλοι οι παλιοί φάκελοι του αρχείου τοποθετήθηκαν σε ένα κουτί (αριθμός 13). Τα τεκμήρια για τα οποία δεν στάθηκε δυνατό να διαπιστωθεί ο αρχειακός δεσμός ταξινομήθηκαν στις ενότητες με βάση τις ημερομηνίες παραγωγής τους.
Το αρχείο του Γεωργίου Τασούδη ταξινομήθηκε θεματικά. Διατηρήθηκαν τα δοκίμια των βιβλίων. Τα πρωτότυπα έγγραφα του Χρύσανθου που είχαν ενταχθεί στα δοκίμια αποσπάστηκαν και τοποθετήθηκαν στις ανάλογες ενότητες του αρχείου του ιεράρχη.
Conditions of access and use area
Conditions governing access
Δεν υπάρχουν περιορισμοί στην πρόσβαση.
Conditions governing reproduction
Language of material
Script of material
Language and script notes
Ελληνικά, γαλλικά, αγγλικά, γερμανικά
Physical characteristics and technical requirements
Finding aids
Αναλυτική περιγραφή φακέλου/υποφακέλου σε ηλεκτρονική μορφή.
Allied materials area
Existence and location of originals
Existence and location of copies
Related units of description
Publication note
Βιογραφικαί αναμνήσεις του αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσάνθου του από Τραπεζούντος, Επιμ. Γεωργίου Ν. Τασούδη, Αθήνα 1970
Ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος ο από Τραπεζούντος. Η εθνική και εκκλησιαστική δράσις του 1926-1949 (εκ του αρχείου του), υπό Γεωργίου Ν. Τασούδη (βιβλίον δεύτερον), Αθήνα 1972
Χρυσάνθου Αρχιεπισκόπου Αθηνών του από Τραπεζούντος, Άρθρα και μελέτες 1911-1949, υπό Γεωργίου Ν. Τασούδη (βιβλίον τρίτον), Αθήνα 1977
Notes area
Note
Οι ερευνητές θα πρέπει να συμβουλεύονται τους υποφακέλους αλληλογραφίας που υπάρχουν στις επιμέρους ενότητες και την αλληλογραφία στον φάκελο 8 γιατί παρέχουν συμπληρωματικές πληροφορίες.
Note
Alternative identifier(s)
Access points
Subject access points
Place access points
Name access points
- Τασούδης, Γεώργιος ()
- Μονή Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου (Πάτμος, Δωδεκάνησα) (Subject)
- Πατριαρχείο Αντιοχείας (Subject)
- Χριστιανική Ένωση Νεανίδων (ΧΕΝ) (Subject)
- Χριστιανική Αδελφότητα Νέων (ΧΑΝ) (Subject)
- Αρχιεπισκοπή Αθηνών (ΑΑ) (Subject)
- Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως (Subject)
- Δαμασκηνός, Αρχιεπίσκοπος Αθηνών (Subject)
Genre access points
Description control area
Description identifier
Institution identifier
Rules and/or conventions used
ΔΙΠΑΠ (Γ) 2η έκδοση
Dates of creation revision deletion
Δεκέμβριος 2002
Script(s)
Sources
Δελτίο περιγραφής Φορέα.
Archivist's note
Το αρχείο αναταξινομήθηκε από τον Γιώργο Χαρωνίτη το 2002.