Fonds αρ.comp 595 - Άγρας, Τέλλος

Identity area

Reference code

GR ELIA-MIET αρ.comp 595

Title

Άγρας, Τέλλος

Date(s)

  • 1895-1941 (Creation)

Level of description

Fonds

Extent and medium

9 κυτία

Context area

Name of creator

(1899-1944)

Biographical history

Ο Τέλλος Άγρας (καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του Ευάγγελου Ιωάννου) γεννήθηκε στην Καλαμπάκα, γιος του σχολάρχη Γεωργίου Ιωάννου και της Ειρήνης Βλάχου. Είχε ένα μικρότερο αδερφό το Χρήστο. Το 1899 η οικογένειά του ήρθε στην Αθήνα και το 1906 μετακόμισε στο Λαύριο, όπου ο ποιητής τέλειωσε το Δημοτικό και το Ελληνικό Σχολείο. Το 1907 έγινε συνδρομητής στη Διάπλαση των Παίδων, όπου πρωτοεμφανίστηκε σε ηλικία έντεκα μόλις ετών, στη στήλη της αλληλογραφίας. Τον ίδιο χρόνο πραγματοποίησε και τα δυο μοναδικά ταξίδια της ζωής του, ένα στην Κάρυστο και ένα στη Χαλκίδα. Από το 1911 άρχισε να γράφει τακτικά στη στήλη συνεργασίας συνδρομητών της Διάπλασης με το ψευδώνυμο Τέλλος Άγρας. Η πρώτη του ποιητική δημοσίευση ήταν ο Βράχος. Το 1912 γράφτηκε στο Γυμνάσιο στην Αθήνα, μένοντας στο σπίτι της αδερφής της μητέρας του Αριστέας Βλάχου ως το 1925 που η οικογένειά του μετακόμισε στην Αθήνα. Μετά το θάνατο της θείας του ο Άγρας κράτησε το μικρό σπίτι της ως ερημητήριο. Η συνεργασία του με τη Διάπλαση των Παίδων συνεχίστηκε συστηματικά και ο συνολικός όγκος των νεανικών δημοσιευμάτων του υπήρξε πολύ μεγάλος. Το 1914 ο Ξενόπουλος σχεδίαζε να κάνει τον Άγρα τακτικό συνεργάτη του περιοδικού, τα σχέδιά του αναβλήθηκαν όμως με το ξέσπασμα του πρώτου παγκοσμίου πολέμου (πραγματοποιήθηκαν τελικά το 1916). Το 1916 τέλειωσε το Γυμνάσιο και γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (αποφοίτησε το 1923). Η πρώτη επίσημη παρουσία του στις στήλες της Διάπλασης σημειώθηκε το Μάη του ίδιου χρόνου με το πεζογράφημα Αποχαιρετισμός. Ακολούθησαν συνεργασίες του με τα περιοδικά Λύρα, Βωμός, Νέοι κ.α. Το 1918 βραβεύτηκε στο Σεβαστοπούλειο διαγωνισμό και στο διαγωνισμό διηγήματος του περιοδικού του Λονδίνου Εσπερία. Το 1921 έδωσε διάλεξη για τον Καβάφη στην αίθουσα του Ελληνικού Ωδείου και εξέδωσε τη μετάφραση των Στροφών του Jean Moreas, ενώ το 1926 πραγματοποίησε και δεύτερη έκδοση μεταφράσεων από το έργο του Moreas με μια μελέτη για την ποίηση του γαλλόφωνου έλληνα ποιητή και μια για τη λογοτεχνική μετάφραση. Από το 1924 εργάστηκε στο Υπουργείο Γεωργίας και το 1927 διορίστηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη, όπου παρέμεινε ως το θάνατό του. Έγραφε στη Νέα Εστία από τον πρώτο χρόνο κυκλοφορίας της και έγινε γρήγορα αρχισυντάκτης της (παραιτήθηκε από την αρχισυνταξία το 1932 και το 1936 ανέλαβε τη στήλη της αλληλογραφίας), ενώ δημοσίευσε επίσης κείμενά του στα Γράμματα, τη Νέα Ζωή, την Αλεξανδρινή Τέχνη (και τα τρία περιοδικά της Αλεξάνδρειας), το Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου και σε πολλά άλλα έντυπα. Το 1928 έγινε συνεργάτης της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας του Πυρσού. Το 1934 κυκλοφόρησε η πρώτη συλλογή ποιημάτων του, με τίτλο Τα βουκολικά και τα εγκώμια. Ακολούθησε (1939) η δεύτερη συλλογή του με τίτλο Καθημερινές (1923-1930), που τιμήθηκε το 1940 με το Κρατικό Βραβείο ενώ τα Τριαντάφυλλα μιανής ημέρας (1929-1944) εκδόθηκαν μόλις το 1966. Το 1938 πέθανε ο πατέρας του και ο Άγρας μετακόμισε με τη μητέρα του στην οδό Αγαθουπόλεως, όπου παρέμεινε ως το τέλος της ζωής του. Οι κακουχίες της γερμανικής κατοχής αποδυνάμωσαν περισσότερο την ήδη ευαίσθητη κατάσταση της υγείας του. Τη μέρα της Απελευθέρωσης χτυπήθηκε από μια αδέσποτη σφαίρα στον αστράγαλο. Μεταφέρθηκε στον Ευαγγελισμό όπου πέθανε το Νοέμβρη του 1944. Ο Τέλλος Άγρας τοποθετείται στους έλληνες ποιητές του μεσοπολέμου, τους λεγόμενους νεορομαντικούς ή παρακμιακούς (Καρυωτάκης, Κλέων Παράσχος, Ναπολέων Λαπαθιώτης, Κώστας Ουράνης κ.α.). Το ποιητικό του έργο είναι αποτέλεσμα δημιουργικής αφομοίωσης του πνεύματος του γαλλικού συμβολισμού και αισθητισμού ( Moreas, Laforgue, Verlain, Mallarme, Baudelaire κ.α.) αλλά και της ελληνικής ποιητικής παράδοσης από το δημοτικό τραγούδι ως τον Ιωάννη Πολέμη, τον Κωστή Παλαμά, το Μιλτιάδη Μαλακάση και τον Κωνσταντίνο Καβάφη. Κινήθηκε στα πλαίσια της εσωτερικότητας, της μελαγχολίας, της νοσηρότητας και της απαισιοδοξίας των συγχρόνων του, υιοθέτησε την ειδυλλιακή ενατένιση του παρελθόντος, ωστόσο παράλληλα χάρη στη βαθιά πνευματική του καλλιέργεια αρνήθηκε να παραδοθεί στην απελπισία και αγωνίστηκε να κρατηθεί από την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο. Πρέπει τέλος να σημειωθεί η αξία του κριτικού του έργου που χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη οξυδέρκεια, ευαισθησία, βαθιά γνώση της φιλοσοφίας και επαρκή ενημέρωση για τις σύγχρονές του ευρωπαϊκές θεωρίες της λογοτεχνίας και τον τοποθετεί στην πρωτοπορία της νεοελληνικής κριτικής σκέψης. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Τέλλου Άγρα βλ. Ζήρας Αλέξης, «Άγρας Τέλλος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό 1. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1983 και Στασινοπούλου Μαρία, «Χρονολόγιο Τέλλου Άγρα», Διαβάζω 104, 17/10/1984, σ.14-21.

[http://www.biblionet.gr (από Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.)
Εκτενές βιογραφικό σημείωμα βλ. : Μπόρα, Σοφία (επιμ.), Αρχείο Τέλλου Άγρα, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο].

Archival history

Το αρχείο του Τέλλου Άγρα, αποκτήθηκε το φθινόπωρο του 1993. Αγοράστηκε από παλαιοπώλη, αφού εντοπίστηκε και διασώθηκε από ρακοσυλλέκτη σε κάποιο δοχείο συγκέντρωσης απορριμάτων στην Αθήνα.

Immediate source of acquisition or transfer

Αγορά από παλαιοπώλη 1993.

Content and structure area

Scope and content

Το αρχείο περιλαμβάνει δεκαέξι φακέλους και κάποια βιβλία από την βιβλιοθήκη του Άγρα. Το υλικό μάς οδήγησε στην διάκριση τριών κυρίως ενοτήτων: λογοτεχνία (φάκελοι 2,3,4), κριτική (5,6,7,8,9) και στοχασμοί (10, 11). Από τους υπόλοιπους φακέλους, ο πρώτος περιλαμβάνει χειρόγραφα από την παιδική και εφηβική ηλικία του ποιητή (λογοτεχνία, ενασχόληση με παιδικά περιοδικά), ο ένατος φάκελος περιλαμβάνει τον προβληματισμό του για το γλωσσικό ζήτημα, αναλυτικά μαθήματα μετρικής και σημειώσεις βιβλιοθηκονομίας, ο δωδέκατος περιλαμβάνει έντυπα με δημοσιεύσεις του, ο δέκατος τρίτος προσωπικά και υπηρεσιακά έγγραφα, ο δέκατος τέταρτος την αλληλογραφία του και ο δέκατος πέμπτος σημειώσεις μαθημάτων, χειρόγραφα τρίτων και ελάσσονος σημασίας υλικό. Ο δέκατος έκτος φάκελος αποτελείται από έγγραφα που αφορούν τον πατέρα του, Γεώργιο Ιωάννου και κυρίως την υπηρεσία του στην εκπαίδευση.

Appraisal, destruction and scheduling

Accruals

System of arrangement

Η αρχική του μορφή ήταν μια μάζα από μικρά χαρτάκια (περίπου 10.000), ανάμεσα στα οποία διακρίνονταν κάποια αυτοσχέδια τετράδια (δίφυλλα ραμμένα ή συνδεδεμένα στο κέντρο), και κάποια δίφυλλα από χαρτόνι που στο εσωτερικό τους διατηρούσαν σχετική συνοχή.
Η απογοητευτική εικόνα των χιλιάδων κομματιών από φτηνό χαρτί, έκρυβε τον τεράστιο μόχθο του ποιητή, την υποδομή και τη σοβαρότητα του κριτικού κι ακόμα τις μεγάλες και ίσως προδομένες προσδοκίες του παιδικού ταλέντου.
Η βασική δυσκολία στη διαχείριση αυτού του υλικού ήταν η ένταξη των επιμέρους στοιχείων σε μεγαλύτερες ενότητες και η -κατά το δυνατόν- σύνδεση μεταξύ τους. Τα επιμέρους αυτά στοιχεία, όπως είναι ευνόητο, προορίζονταν για μια ευρύτερη σύνθεση (ποίημα, πεζό, κείμενο κριτικής, αυτοβιογραφικό κείμενο κ.λπ) την οποία δεν είμαστε πάντα σε θέση να υποθέσουμε. Επιπλέον, η λεπτομέρεια της επεξεργασίας του Άγρα, φτάνει σε τέτοιο βάθος, ώστε από το -τόσο!- μερικό να μην μπορούμε να οδηγηθούμε στο γενικό και να είμαστε αναγκασμένοι να αντιμετωπίσουμε το επιμέρους ως αυθυπόστατο.
Στις περιπτώσεις που σώζεται η βούληση του Άγρα διαπιστώνουμε ότι φαινομενικά ασύνδετα πράγματα συνδέονται στην προοπτική μιας σύνθεσης, που μόνο όταν έχει σχετικά ολοκληρωθεί αποκαλύπτει τη χρήση καθενός από αυτά. Δυστυχώς, όμως, οι περιπτώσεις αυτές είναι οι λιγότερες και αναγκαστικά οι περισσότερες επιλογές και ομαδοποιήσεις, οφείλονται στον επιμελητή του αρχείου. Η ιδιαιτερότητα αυτή του υλικού, ενώ στο στάδιο της ταξινόμησης απαιτούσε μεγάλη προσπάθεια για την κατανόηση και ένταξή του σε γενικότερες ενότητες, στην παρουσίασή του απαιτούσε μεγαλύτερο βαθμό λεπτομέρειας προκειμένου να προσφέρει κάποια ικανοποιητική και εύληπτη εικόνα παρά την ποικιλία και την αποσπασματικότητα του περιεχομένου του.
Ανάλογη δυσκολία, περιγράφει ο Κώστας Στεργιόπουλος, για τη χρήση του τμήματος του αρχείου του Άγρα που έχει στην κατοχή του: “Για να βρω τη συνέχεια και ν’ αποκαταστήσω την ενότητα, έπρεπε να περάσω απ’ αυτό το λαβύρινθο […] έπρεπε να μάθω να κινούμαι στον αινιγματικό και πολυδαίδαλο τούτο χώρο, όπου μόνο ο ίδιος ο Άγρας μπορούσε να κυκλοφορεί.”1
Το αρχείο περιλαμβάνει δεκαέξι φακέλους και κάποια βιβλία από την βιβλιοθήκη του Άγρα. Το υλικό μάς οδήγησε στην διάκριση τριών κυρίως ενοτήτων: λογοτεχνία (φάκελοι 2,3,4), κριτική (5,6,7,8,9) και στοχασμοί (10, 11). Από τους υπόλοιπους φακέλους, ο πρώτος περιλαμβάνει χειρόγραφα από την παιδική και εφηβική ηλικία του ποιητή (λογοτεχνία, ενασχόληση με παιδικά περιοδικά), ο ένατος φάκελος περιλαμβάνει τον προβληματισμό του για το γλωσσικό ζήτημα, αναλυτικά μαθήματα μετρικής και σημειώσεις βιβλιοθηκονομίας, ο δωδέκατος περιλαμβάνει έντυπα με δημοσιεύσεις του, ο δέκατος τρίτος προσωπικά και υπηρεσιακά έγγραφα, ο δέκατος τέταρτος την αλληλογραφία του και ο δέκατος πέμπτος σημειώσεις μαθημάτων, χειρόγραφα τρίτων και ελάσσονος σημασίας υλικό. Ο δέκατος έκτος φάκελος αποτελείται από έγγραφα που αφορούν τον πατέρα του, Γεώργιο Ιωάννου και κυρίως την υπηρεσία του στην εκπαίδευση.
Στην κριτική, οι σημειώσεις έχουν ταξινομηθεί σύμφωνα με το θέμα ή το πρόσωπο που εξετάζεται. Στον φάκελο 7, έχουν ταξινομηθεί χωριστά οι ποιητές που περιλήφθηκαν στην Ανθολογία των νέων, που επιμελήθηκε ο Άγρας, καθώς και κάποιοι από τους λογοτέχνες για τους οποίους έγραψε τα σχετικά άρθρα στη Μ.Ε.Ε. Ο διαχωρισμός έγινε γιατί οι συγκεκριμένοι λογοτέχνες είχαν αποστείλει ιδιόχειρα βιογραφικά και δείγματα του έργου τους.

Conditions of access and use area

Conditions governing access

Δεν υπάρχουν περιορισμοί στην πρόσβαση.

Conditions governing reproduction

Σύμφωνα με τον κανονισμό του Αναγνωστηρίου

Language of material

Script of material

Language and script notes

Physical characteristics and technical requirements

Finding aids

Μπόρα, Σοφία (επιμ.), Αρχείο Τέλλου Άγρα. Ευρετήριο, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο.

Allied materials area

Existence and location of originals

Existence and location of copies

Related units of description

Τμήμα του αρχείου του Άγρα, βρισκόταν, σύμφωνα με επιθυμία του ίδιου, στην κατοχή του καθηγητή Κώστα Στεργιόπουλου, ο οποίος επιμελήθηκε την έκδοση της τελευταίας ποιητικής συλλογής του, μετά το θάνατό του.

Related descriptions

Notes area

Alternative identifier(s)

Access points

Subject access points

Place access points

Name access points

Genre access points

Description control area

Description identifier

Institution identifier

Rules and/or conventions used

Dates of creation revision deletion

Script(s)

Sources

Δελτίο περιγραφής Φορέα

Accession area

Related subjects

Related people and organizations

Related genres

Related places