Ο Εθνικός Οργανισμός Πρόνοιας αποτελεί μετεξέλιξη της «Βασιλικής Πρόνοιας» (ΦΕΚ 125/2.6.1970) και περιλαμβανόταν σύμφωνα με το άρθρο 51 παρ. 1 Ν. 1829|1990 και άρθρο 4 Ν. 1943|1991, στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, εποπτευόμενο από το Υπουργείο Υγείας-Πρόνοιας. Με το άρθρο 7 Ν. 2646|1998 ο Εθνικός Οργανισμός Προνοίας, το Πατριωτικό Ίδρυμα Κοινωνικής Πρόνοιας και Αντίληψης (ΠΙΚΠΑ) και το "Κέντρο Βρεφών Η ΜΗΤΕΡΑ" καταργήθηκαν ως αυτοτελή νομικά πρόσωπα και συγχωνεύθηκαν με τον Εθνικό Οργανισμό Κοινωνικής Φροντίδας (ΕΟΚΦ), που συστήθηκε με το άρθρο 6 του εν λόγω νόμου.

Το Βασιλικό Ίδρυμα Πρόνοιας ή Βασιλική Πρόνοια ήταν ένας οργανισμός με σκοπό τη φροντίδα των παιδιών. Δημιουργήθηκε το 1955, ως συνέχιση της Ερανικής Επιτροπής «Πρόνοια Βορείων Επαρχιών της Ελλάδος» που ιδρύθηκε στις 11 Ιουλίου 1947 με την πρωτοβουλία της Βασίλισσας Φρειδερίκης.
Αρχικά το έργο της Πρόνοιας (με το πλήρες όνομα «Έρανος "Πρόνοια Βορείων Επαρχιών της Ελλάδος" υπό την Υψηλήν Προστασίαν της ΑΜ της Βασιλίσσης») ήταν οι παιδουπόλεις (περίπου 52 στο απόγειό τους) αλλά με την επιστροφή της πλειοψηφίας των παιδιών στα σπίτια τους το 1950, άλλαξε κατεύθυνση ιδρύοντας τα Σπίτια του Παιδιού (αναφέρονται ως «εγκατεστημένα σε 260 Ακριτικά χωριά»), δύο Αγροτικές Οικοκυρικές Σχολές για κορίτσια (μετεξέλιξη Παιδουπόλεων), μια πρωτοβάθμιος Αγροτική Σχολή, μια τεχνική σχολή για αγόρια, πρόγραμμα οικοτεχνίας (ιδιαίτερα η ταπητουργία), η εθνικοθρησκευτική αγωγή, έργα κοινής ωφελείας, νηπιαγωγεία, έκδοση περιοδικών («Το Σπίτι του Παιδιού», «Η Παιδούπολη») και αργότερα Ομάδες Βοήθειας Υπαίθρου, «Αστικά Κέντρα» (15 σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Βόλο, Καβάλα για εξωσχολική επαγγελματική εκπαίδευση και ψυχαγωγία), Κέντρα Νεότητας (σε άλλες πόλεις).
Η Βασιλική Πρόνοια δεν ήταν κρατικός οργανισμός, αλλά είχε σημαντική υποστήριξή του και με νομικές πράξεις αλλά και με χρηματοδότηση μέσω έμμεσης φορολογίας και διάθεση εκτάσεων.
Η «Βασιλική Πρόνοια» μετεξελίχθηκε το 1970 σε «Εθνικό Οργανισμό Πρόνοιας» (Ε.Ο.Π.) (ΦΕΚ 125/2.6.1970).

Με το άρθρο 7 Ν. 2646/1998 ο Εθνικός Οργανισμός Προνοίας, το Πατριωτικό Ίδρυμα Κοινωνικής Πρόνοιας και Αντίληψης (ΠΙΚΠΑ) και το "Κέντρο Βρεφών Η ΜΗΤΕΡΑ" καταργήθηκαν ως αυτοτελή νομικά πρόσωπα και συγχωνεύθηκαν με τον Εθνικό Οργανισμό Κοινωνικής Φροντίδας (ΕΟΚΦ), που συστήθηκε με το άρθρο 6 του εν λόγω νόμου. Με το Ν. 3106/2003 ο ΕΟΚΦ καταργήθηκε και οι αρμοδιότητές του πέρασαν στο Περιφερειακό Σύστημα Υγείας και Πρόνοιας (Πε.Σ.Υ.Π.) , Το Εθνικό Συμβούλιο Κοινωνικής Φροντίδας (Ε.ΣΥ.Κ.Φ.) και τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης.