Γενικά Αρχεία του Κράτους - Ιστορικό Αρχείο Ηπείρου

• Γ.Α.Κ. Ηπείρου

• Κρατικός αρχειακός φορέας

Τα Γ.Α.Κ. – Ιστορικό Αρχείο Ηπείρου με έδρα τα Ιωάννινα μετονομάστηκαν από «Γ.Α.Κ. – Αρχεία Νομού Ιωαννίνων» και αναδιοργανώθηκαν με το Ν. 3404 (ΦΕΚ 260/17-10-2005) σε επίπεδο Διεύθυνσης. Παράλληλα, ο φορέας «Ιστορικό Αρχείο – Μουσείο Ηπείρου» ιδρύθηκε στην Περιφερειακή Δημόσια Υπηρεσία με σκοπό τη συγκέντρωση, διάσωση και προβολή ιστορικών πινάκων, χαρτών, σημαιών, όπλων, τοπικών ενδυμασιών και φωτογραφικών συλλογών που αναφέρονται στην ιστορία του ηπειρωτικού χώρου κατά τους νεώτερους χρόνους. Η διοίκηση του παραπάνω φορέα ασκείται από πενταμελή επιτροπή με τριετή θητεία.
Η Υπηρεσία λειτούργησε, αρχικά, το 1938 ως «Ηπειρωτικό αρχείο», τμήμα της «Ζωσιμαίας» Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Ιωαννίνων για «την περισυλλογή και συντήρηση κάθε γραπτού μνημείου, που σχετίζεται με την ιστορία της Ηπείρου» (Α.Ν. 1161/31-3-1938, άρθρο 7) και εντάσσονταν στην ευρύτερη αρχειακή πολιτική της χώρας κατά την οποία, μετά την ίδρυση των Γενικών Αρχείων του Κράτους το 1914 (Ν. 380/1914 ΦΕΚ 334 τ. Α’, 18-11) ιδρύθηκαν οι Περιφερειακές Υπηρεσίες, τα «Μόνιμα Τοπικά Αρχεία» και τα «Τοπικά Ιστορικά Αρχεία» ( Α.Ν. 2027/1939, ΦΕΚ 448 τ. Α, 19-10-1939, άρθρο 23-32). Τα αγαθοεργά καταστήματα δια της Εκπαιδευτικής Επιτροπής επιχορηγούσαν τη λειτουργία της Ζωσιμαίας Βιβλιοθήκης και του Ηπειρωτικού Αρχείου από το χρόνο της ίδρυσής τους μέχρις ότου η Βιβλιοθήκη έγινε Δημόσια με το Ν.1168/1978. Και ήταν το έτος 1988 (ΙΣΤ/Φ.19/8-8-1988) όταν το Ηπειρωτικό Αρχείο συγκαταλέγεται στη στελέχωση των αρχειακών Υπηρεσιών από το ΥΠ.Ε.Π.Θ. Αργότερα, δίνεται ώθηση από την Κεντρική Υπηρεσία ως ΓΑΚ-Αρχεία Νομού Ιωαννίνων (Ν. 1946/14-5-1991, τ. Α’, αρ. φ.69, άρθρο 18) και χώρο δράσης την έδρα του Νομού Ιωαννίνων, όπως και στη πλειοψηφία των λειτουργούντων Αρχείων, με έδρα τα Ιωάννινα και χώρο στέγασης τον ισόγειο χώρο της παραδοσιακής οικίας του 19ου αι. «Μουσείο Ισμήνης Τζαβέλα», ύστερα από την ευγενή παραχώρηση του Δήμου Ιωαννιτών.

Τα Γ.Α.Κ. – Ιστορικό Αρχείο Ηπείρου στεγάζονται από το 2005 στο «Σουφαρί Σεράϊ» (süvari saray=παλάτι των ιππέων), στο κτιριακό συγκρότημα στην ανατολική πλευρά εντός του φρουρίου, το οποίο από την εποχή της Τουρκοκρατίας καθορίζει το μνημειακό χαρακτήρα του Κάστρου και της ευρύτερης παραλίμνιας περιοχής της πόλης των Ιωαννίνων, το οποίο παραχωρήθηκε με απόφαση της Μελίνας Μερκούρη, Υπουργού Πολιτισμού (Β1/Φ33/8707178/27-2-1989), σχεδιάστηκε από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων κατά το χρονικό διάστημα 1993-1999, εντάχθηκε στα Π.Ε.Π. Ηπείρου (Αρ. Πρωτ. 2600/15-7-2002) και αποκαταστάθηκε με πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2005.
Η ανέγερση του Σουφαρί-Σεράι χρονολογείται το 1818 από τον Αλή Πασά για το στρατωνισμό των σωμάτων σωματοφυλακής και ιππικού, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, προκειμένου να αντιμετωπίσει πολεμικές συρράξεις των αντιπάλων ικανοποιώντας παράλληλα και τον γενικότερο πόθο του για την ανέγερση φρουρίων, μεγάρων (σεραγίων), αποθηκών και οπλοστασίων. Το ογκώδες, λοιπόν, αυτό ορθογώνιο διώροφο αρχιτεκτόνημα των 2500m2 με τις τέσσερις γωνιακές γοτθικές κόγχες, στη μέση ευρείας αυλής με τοξωτή κλίμακα ανόδου στη νότια πλευρά, σχεδιάστηκε από τους δυο αξιωματικούς του Μηχανικού Cerrito από την Ιταλία και Abraham Marnier από τη Γαλλία. Ο δεύτερος μάλιστα ήταν αρχηγός της μοναδικής για την εποχή ίλης ιππικού, η οποία, ύστερα από δική του προτροπή, μετασχηματίστηκε σε έφιππο πυροβολικό με διοικητή τον Ιταλό Fappano. Στο ιστορικό αυτό κτήριο εκπαιδεύτηκαν και οι πρωταγωνιστές του 1821 οι Οδ. Ανδρούτσος, Καραϊσκάκης, Μ. Μπότσαρης, Αθ. Διάκος κ.α.

Το κτήριο, κτισμένο με την τυπική ξηρολιθοδομή των δύο τελευταίων αιώνων της Τουρκοκρατίας, μικρούς δηλ. λίθους που κατά διαστήματα διακόπτονται από οριζόντιες λίθινες ταινίες αποτελείται από τέσσερα διώροφα παραλληλεπίπεδα κτίρια ενωμένα που στηρίζονται σε ένα πρωτότυπο σύστημα θολωτών κατασκευών. Στον πάνω όροφο με τα 52 παράθυρα οδηγεί η τοξωτή λίθινη εξωτερική κλίμακα. Μετά το 1913, ο Ελληνικός Στρατός στον ισόγειο χώρο του εγκαθιστά συνεργείο επισκευής στρατιωτικών αυτοκινήτων. Το 1977 καταγράφεται ως δημόσιο κτίσμα, μετά την παραλαβή των παλιών κτιρίων του φρουρίου Ιωαννίνων και καταχωρείται στο δημόσιο κτηματολόγιο συνοδευόμενο από αντίγραφο του σχετικού βιβλίου της οικονομικής Εφορείας, όπως φαίνεται από το αρχειακό υλικό της 8ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, το οποίο φέρει την υπογραφή του Διευθυντή Δ. Τριανταφυλλόπουλου. Το κτίριο, μετά την παραχώρησή του από το στρατό στο Υπουργείο Πολιτισμού, παρέμεινε ακατοίκητο και η εγκατάλειψή του απασχόλησε τους κατοίκους της πόλης των Ιωαννίνων μέχρι που αποκαταστάθηκε το 2005 και φιλοξενεί την Υπηρεσία των ΓΑΚ-Ιστορικό Αρχείο Ηπείρου.

Κάθε αρχείο μετά την εγγραφή του στο Βιβλίο Εισαγωγής εντάσσεται στην κατηγορία αρχείου στην οποία ανήκει και στη συνέχεια γίνεται αποδελτίωση και ευρετηρίαση κατά χρονολογική σειρά.
Σύμφωνα με το σύστημα που ακολουθείται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, κάθε αρχείο μετά την εγγραφή του στο βιβλίο εισαγωγής εντάσσεται στην ομάδα αρχείων στην οποία ανήκει (Ειδικό Ευρετήριο). Η ομαδοποίηση γίνεται με δελτία και είναι θεωρητική και όχι φυσική.
Συγκεκριμένα στα Γ.Α.Κ. – Ιστορικό Αρχείο Ηπείρου υπάρχουν οι εξής ομάδες αρχείων: Δικαστικά, Διοικητικά, Εκπαιδευτικά, Συμβολαιογραφικά, Ιδιωτικές συλλογές

Το Αναγνωστήριο της υπηρεσίας λειτουργεί καθημερινά τις εργάσιμες ημέρες και ώρες 9.00 – 14.00. Παραμένει κλειστό τον μήνα Αύγουστο.