Identity area
Reference code
Title
Date(s)
- 1888-1941 (κυρίως 1896-1915 και 1925-1930) (Creation)
Level of description
Fonds
Extent and medium
20 αρχειακά κουτιά
Context area
Name of creator
Administrative history
Οι αδελφοί Μανώλης και Σταμάτης Καραθανάσης ίδρυσαν στο Βαθύ της Σάμου το 1887 (αν και στα πακέτα τσιγάρων της εταιρείας δίνεται η ημερομηνία 1882) εταιρεία με την επωνυμία «Μ.Χ. Καραθανάσης & Σία» (M.C. Carathanassis & Co) και με αντικείμενο διάφορες εμπορικές εργασίες.
Η εταιρεία διακρίθηκε στον τομέα της παραγωγής τσιγάρων και έγινε ένας από τους σημαντικότερους καπνεμπορικούς οίκους της Σάμου. Ανέπτυξε συναλλαγές τόσο με τις ευρωπαϊκές αγορές (Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστρία, Γερμανία, Ολλανδία, Ουγγαρία, Δανία κ.ά.), όσο και με τις αγορές της Άπω Ανατολής (Κίνα, Ιαπωνία, Ινδοκίνα), της Νότιας Αφρικής και της Αμερικής (αν και για την τελευταία τα τεκμήρια που υπάρχουν στο αρχείο είναι ελάχιστα). Ο οίκος τιμήθηκε για την ποιότητα των τσιγάρων του με χρυσό μετάλλιο και βραβείο τιμής στη διεθνή έκθεση των Αθηνών το 1903 και με βραβείο τιμής στη διεθνή έκθεση του Παναμά το 1915.
Η εταιρεία φαίνεται ότι λειτούργησε μέχρι το 1943. Το εργοστάσιο καταστράφηκε στις 17.11.1943 κατά τη διάρκεια του βομβαρδισμού του Βαθέος από τους Γερμανούς. Μετά το 1945 τα μηχανήματα μεταφέρθηκαν σε άλλο χώρο και το εργοστάσιο λειτούργησε ξανά για ελάχιστο χρονικό διάστημα.
Πηγές σύνταξης βιογραφικού: «Τα σαμιακά καπνά και σιγαρέττα», Αρχείον Σάμου, Σύγγραμμα Περιοδικόν του Νικολάου Ζαφειρίου, τομ. Β΄, Αθήνα 1947, σσ. 183-190.
«Σταμάτιος Χ. Καραθανάσης» (νεκρολογία), Μικρασιατικόν Ημερολόγιον 1918, σσ. 103-104. Μάνος Χαριτάτος, Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου, Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α., 1998 (β΄ εκδ.), σσ. 234-235. Πληροφορίες από την Ηρώ Παπαμόσχου, εγγονή του Μανώλη Καραθανάση.
Υλικό του αρχείου.
Name of creator
Biographical history
Ο Μανώλης Καραθανάσης (π.1860-1913) γεννήθηκε στο Πάνω Βαθύ της Σάμου. Ο πατέρας του, Χριστόδουλος, ήταν γεωργός. Σύμφωνα με την Ηρώ Παπαμόσχου, εγγονή του Μανώλη, ο ίδιος πήγε στην Αίγυπτο για να μάθει πως φτιάχνονται τα χειροποίητα τσιγάρα.
Μαζί με τον αδερφό του, Σταμάτη Καραθανάση, ίδρυσε στο Βαθύ της Σάμου το 1887 (αν και στα πακέτα τσιγάρων της εταιρείας δίνεται η ημερομηνία 1882) εταιρεία με την επωνυμία «Μ.Χ. Καραθανάσης & Σία» (M.C. Carathanassis & Co) και με αντικείμενο διάφορες εμπορικές εργασίες. Η εταιρεία τους διακρίθηκε στον τομέα της παραγωγής τσιγάρων και έγινε ένας από τους σημαντικότερους καπνεμπορικούς οίκους της Σάμου. Ο Μανώλης Καραθανάσης ασκούσε τη διεύθυνση της εταιρείας.
Παντρεύτηκε την Αικατερίνη, κόρη του καραβοκύρη Λουκιανού Παπανδρέου, από το Καρλόβασι. Μαζί απέκτησαν 8 παιδιά: τη Μαρία, τον Χριστόδουλο, την Αντιγόνη, τον Λουκιανό, την Πηνελόπη (Πιπίτσα), τον Δημήτριο, τον Ορέστη και τον Ιωάννη.
Διετέλεσε βουλευτής Καρλοβασίων το 1908-1909.
Πηγές σύνταξης βιογραφικού: «Τα σαμιακά καπνά και σιγαρέττα», Αρχείον Σάμου, Σύγγραμμα Περιοδικόν του Νικολάου Ζαφειρίου, τομ. Β΄, Αθήνα 1947, σσ. 183-190.
«Σταμάτιος Χ. Καραθανάσης» (νεκρολογία), Μικρασιατικόν Ημερολόγιον 1918, σσ. 103-104. Μάνος Χαριτάτος, Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου, Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α., 1998 (β΄ εκδ.), σσ. 234-235. Πληροφορίες από την Ηρώ Παπαμόσχου, εγγονή του Μανώλη Καραθανάση.
Υλικό του αρχείου.
Name of creator
Biographical history
Ο Σταμάτης Καραθανάσης (1859-1916) γεννήθηκε στο Μεσαίο Καρλόβασι και πέθανε στην Αθήνα. Ήταν παντρεμένος με την Όλγα με την οποία απέκτησε τρία παιδιά: τον Χριστόδουλο, τον Ιωάννη και τον Ξενάκη.
Ο Σταμάτης είχε αρκετές γνώσεις γύρω από τα καπνά. Μαζί με τον αδερφό του, Μανώλη Καραθανάση, ίδρυσε στο Βαθύ της Σάμου το 1887 (αν και στα πακέτα τσιγάρων της εταιρείας δίνεται η ημερομηνία 1882) εταιρεία με την επωνυμία «Μ.Χ. Καραθανάσης & Σία» (M.C. Carathanassis & Co) και με αντικείμενο διάφορες εμπορικές εργασίες. Η εταιρεία τους διακρίθηκε στον τομέα της παραγωγής τσιγάρων και έγινε ένας από τους σημαντικότερους καπνεμπορικούς οίκους της Σάμου.
Πηγές σύνταξης βιογραφικού: «Τα σαμιακά καπνά και σιγαρέττα», Αρχείον Σάμου, Σύγγραμμα Περιοδικόν του Νικολάου Ζαφειρίου, τομ. Β΄, Αθήνα 1947, σσ. 183-190.
«Σταμάτιος Χ. Καραθανάσης» (νεκρολογία), Μικρασιατικόν Ημερολόγιον 1918, σσ. 103-104. Μάνος Χαριτάτος, Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου, Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α., 1998 (β΄ εκδ.), σσ. 234-235. Πληροφορίες από την Ηρώ Παπαμόσχου, εγγονή του Μανώλη Καραθανάση.
Υλικό του αρχείου.
Name of creator
Biographical history
Ο Χριστόδουλος Καραθανάσης (π.1890-;), γιος του Μανώλη Καραθανάση, φαίνεται ότι διαδέχθηκε τον πατέρα και το θείο του, Σταμάτη Καραθανάση, στη διαχείριση της οικογενειακής καπνοβιομηχανίας. Σπούδασε στη Ροβέρτειο Σχολή στην Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια στο Neuchatel της Ελβετίας. Ο Χριστόδουλος παντρεύτηκε την Ιωάννα Καριώτογλου και απέκτησε δυο κόρες, την Μάρω και την Κρινώ.
Η Αντιγόνη και ο Λουκιανός φαίνεται ότι βοήθησαν τον αδελφό τους Χριστόδουλο στη διοίκηση της εταιρείας.
Πηγές σύνταξης βιογραφικού: «Τα σαμιακά καπνά και σιγαρέττα», Αρχείον Σάμου, Σύγγραμμα Περιοδικόν του Νικολάου Ζαφειρίου, τομ. Β΄, Αθήνα 1947, σσ. 183-190.
«Σταμάτιος Χ. Καραθανάσης» (νεκρολογία), Μικρασιατικόν Ημερολόγιον 1918, σσ. 103-104. Μάνος Χαριτάτος, Πηνελόπη Γιακουμάκη, Ιστορία του Ελληνικού Τσιγάρου, Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α., 1998 (β΄ εκδ.), σσ. 234-235. Πληροφορίες από την Ηρώ Παπαμόσχου, εγγονή του Μανώλη Καραθανάση.
Υλικό του αρχείου.
Archival history
Immediate source of acquisition or transfer
Δωρεά Μάνου Χαριτάτου έπειτα από αγορά.
Απόκειται στο Ε.Λ.Ι.Α. Θεσσαλονίκης.
Content and structure area
Scope and content
Το αρχείο αποτελείται κυρίως από την εμπορική αλληλογραφία της εταιρείας «Μ.Χ. Καραθανάσης & Σία» και καλύπτει κυρίως τις περιόδους 1896-1915 και 1925-1930. Δεν υπάρχει κανένα τεκμήριο από το διάστημα 1916-1924.
Η αλληλογραφία είναι με Έλληνες και ξένους πελάτες -ιδιώτες και εμπόρους- συνεργάτες, προμηθευτές, αντιπροσώπους, μεταφορικές εταιρείες, τράπεζες, πρεσβείες και προξενεία, κ.ά. Οι πελάτες είναι κυρίως ξένοι. Το αρχείο παρουσιάζει αυξημένο ενδιαφέρον για το εμπόριο τσιγάρων και δευτερευόντως καπνών στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, την ελληνική και ειδικότερα τη σαμιακή καπνοβιομηχανία καθώς και για τις εμπορικές πρακτικές της εποχής.
Αν και το αρχείο δεν δίνει πληροφορίες για την εσωτερική οργάνωση της εταιρείας, η εκτεταμένη αλληλογραφία με συγγενείς (κοντινούς ή μακρινούς), οι οποίοι εμπορεύονται τα τσιγάρα Καραθανάση σε διάφορα μέρη του κόσμου δείχνει ίσως τη σημασία που έπαιξαν τα συγγενικά δίκτυα στην εξάπλωση της δραστηριότητας της εταιρείας.
Τα τσιγάρα Καραθανάση φαίνεται ότι είχαν ιδιαίτερη απήχηση στους ευρωπαίους διπλωμάτες της εποχής, καθώς οι παραγγελίες από πρεσβείες και προξενεία είναι συχνές.
Στο φάκελο 11.1, συνημμένα σε επιστολή, υπάρχουν δείγματα τσιγαρόχαρτων διαφόρων υλικών, χρωμάτων και ποιοτήτων, δίνοντας εικόνα της ποικιλίας τσιγαρόχαρτων που υπήρχε.
Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει η εμπορική αλληλογραφία με διάφορους Έλληνες προμηθευτές καπνών, παραγγελιοδόχους και μεσάζοντες. Αρκετοί από αυτούς εδρεύουν στη Σύρο, γεγονός που δείχνει ότι το νησί διατήρησε μερίδιο στο διαμετακομιστικό εμπόριο της περιοχής ακόμη και στις αρχές του 20ού αιώνα.
Το αρχείο παρέχει ακόμη στοιχεία για την σαμιακή οικονομία στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα.
Appraisal, destruction and scheduling
Δεν έγινε καμία εκκαθάριση
Accruals
Δεν αναμένονται προσθήκες
System of arrangement
Η αλληλογραφία ταξινομήθηκε αλφαβητικά με βάση το επώνυμο του αποστολέα ή την ονομασία της επιχείρησης. Καταγράφηκαν οι αποστολείς που εμφανίζονται περισσότερες από 5 φορές μαζί με τους τόπους αποστολής και τις ακραίες χρονολογίες των επιστολών. Σε περίπτωση που το επώνυμο του προσώπου που υπογράφει την επιστολή είναι διαφορετικό από το όνομα της επιχείρησης όπως το τελευταίο εμφανίζεται στο επιστολόχαρτο, καταγράφεται το όνομα της επιχείρησης.
Η αλληλογραφία από αποστολείς ή εταιρείες που έχουν ελληνικό όνομα αλλά γραμμένο με λατινικούς χαρακτήρες ταξινομήθηκε μαζί με τους Έλληνες αποστολείς. Το όνομα καταγράφεται στα ελληνικά και σε παρένθεση με λατινικούς χαρακτήρες (κυρίως όταν πρόκειται για επιχείρηση που έχει καθιερωθεί με τη συγκεκριμένη ονομασία π.χ. Matandos & Charissiadis).
Διάγραμμα ταξινόμησης:
Φάκελοι 1-11 ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ : ΞΕΝΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΕΙΣ (1895-1930)
Φάκελοι 12-15 ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ : ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΕΙΣ (1896-1926)
Φάκελοι 16-17 ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ : ΤΡΑΠΕΖΕΣ (1896-1930)
Φάκελος 18 ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ : ΠΡΕΣΒΕΙΕΣ - ΠΡΟΞΕΝΕΙΑ (1896-1930)
Φάκελος 19 ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ : ΕΞΕΡΧΟΜΕΝΑ (1898-1930)
Φάκελος 20 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ (1896-1941)
Φάκελος 21 ΛΟΙΠΗ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ, ΠΟΙΚΙΛΑ (1888-1913)
Conditions of access and use area
Conditions governing access
Δεν υπάρχουν περιορισμοί στην πρόσβαση.
Conditions governing reproduction
Language of material
Script of material
Language and script notes
Γαλλικά, ελληνικά, αγγλικά, γερμανικά, ιταλικά, ισπανικά.
Physical characteristics and technical requirements
Finding aids
Αναλυτική περιγραφή φακέλου / υποφακέλου σε ηλεκτρονική και έντυπη μορφή. Παράλληλα, δημιουργήθηκε βάση δεδομένων access (προσβάσιμη τοπικά) στην οποία καταγράφηκαν οι αποστολείς που εμφανίζονται περισσότερες από 5 φορές, η ιδιότητά τους, ο τόπος αποστολής και το περιεχόμενο των επιστολών.
Allied materials area
Existence and location of originals
Existence and location of copies
Related units of description
Publication note
Publication note
Χρυσούλα Αναγνωστοπούλου, «“Βιομηχανία σιγαρέττων εν Σάμω”: Όψεις της επιχειρηματικότητας του καπνεμπορικού οίκου των αδελφών Μ. και Σ. Καραθανάση στη Σάμο (1887-1916)», Άγγελος Α. Παληκίδης (επιμ.), Πρακτικά 1ου επιστημονικού συνεδρίου. Ο καπνός στην ιστορία: οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές προσεγγίσεις, Καβάλα, 7-9 Δεκεμβρίου 2018, Ινστιτούτο Κοινωνικών Κινημάτων & Ιστορίας Καπνού, Καβάλα 2020, σ.225-235.
Notes area
Note
Η αρχική ταξινόμηση ήταν χρονολογική (ακανόνιστες περίοδοι π.χ. 8/1903-2/1904), μέσα σε κάθε περίοδο αλφαβητική (Α-Ω ή Α-Ζ λατινικά) και μέσα σε κάθε γράμμα του αλφαβήτου χρονολογική κατά φθίνουσα τάξη, χωρίς όμως το συγκεκριμένο σχήμα να τηρείται σε όλο το εύρος του αρχείου (π.χ. η χρονολογική τάξη μέσα σε κάθε γράμμα δεν ήταν πάντοτε αυστηρή και σε πολλές περιπτώσεις αυτός που διατηρούσε το αρχείο ταξινομούσε τις επιστολές ανάλογα με το όνομα του αποστολέα και όχι με την ημερομηνία). Φαίνεται ότι η ταξινόμηση άλλαζε ανάλογα με τον υπάλληλο της εταιρείας Καραθανάση.
Παρατηρήθηκε επίσης ότι στις επιστολές επιχειρήσεων τα τεκμήρια είχαν ταξινομηθεί αλφαβητικά άλλοτε με βάση το λογότυπο και άλλοτε με βάση το πρόσωπο που υπογράφει την επιστολή.
Υπήρχαν φάκελοι στους οποίους είχε διαταραχθεί η αρχική τάξη.
Στην πρώτη πρόχειρη ταξινόμηση από τη Ματθίλδη Πυρλή και τον Γιώργο Χαρωνίτη η χρονολογική ταξινόμηση μέσα σε κάθε γράμμα του αλφαβήτου αντιστράφηκε από φθίνουσα σε αύξουσα. Επίσης αφαιρέθηκαν τα διαχωριστικά των γραμμάτων του αλφαβήτου.
Προκρίθηκε η επέμβαση στην αρχική τάξη καθώς αυτή ακολουθούσε ένα μικτό, περίπλοκο σύστημα και επιπλέον δεν ήταν ιδιαίτερα συστηματική.
Τα λιγοστά επιστολικά δελτάρια που εντοπίστηκαν είναι συνήθως κομμένα στην πλευρά του γραμματοσήμου. Από μια επιστολή γίνεται αντιληπτό ότι ένας Καραθανάσης ήταν συλλέκτης γραμματοσήμων, γεγονός που ίσως εξηγεί την παραπάνω διαπίστωση.
Note
Alternative identifier(s)
Access points
Place access points
Name access points
Genre access points
Description control area
Description identifier
Institution identifier
Rules and/or conventions used
ΔΙΠΑΠ (Γ), 2η έκδοση
Dates of creation revision deletion
Σεπτέμβριος 2009, Μάιος 2021
Script(s)
Sources
Archivist's note
Πρώτη, πρόχειρη ταξινόμηση από Ματθίλδη Πυρλή και Γιώργο Χαρωνίτη.
Archivist's note
Γιώργος Κουμαρίδης