Fonds Α.Ε. 10/01 - Παπαθανασίου, Ασπασία

Identity area

Reference code

GR ELIA-MIET Α.Ε. 10/01

Title

Παπαθανασίου, Ασπασία

Date(s)

  • 1941-2003 (Creation)

Level of description

Fonds

Extent and medium

43 φάκελοι

Context area

Name of creator

(1918-)

Biographical history

Η Ασπασία Παπαθανασίου γεννήθηκε το 1918 στην Άμφισσα, κόρη του καθηγητή γυμνασίου Ευθύμιου Παπαθανασίου . Αριστούχος απόφοιτος της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου, πρωτοεμφανίστηκε επαγγελματικά ως ηθοποιός το 1940 με το θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη . Στη συνέχεια συνεργάστηκε με τους θιάσους Κατερίνας Ανδρεάδη (1942-1943) , Ενωμένων Καλλιτεχνών (1945-1946) , Τζαβαλά Καρούσου (με τον οποίο ίδρυσαν και την Εταιρεία Ελληνικού Θεάτρου, 1952-1953) , Μάνου Κατράκη (1953-1954) , Σπύρου Μουσούρη και Κρινιώς Παπά (1954) κ.ά.
Ως μέλος του Πειραϊκού Θεάτρου του Δημήτρη Ροντήρη από την ίδρυσή του, η Ασπασία Παπαθανασίου διετέλεσε πρωταγωνίστρια του θιάσου από το 1957 ώς το 1966, τον πρώτο χρόνο σε ρόλους κλασικού ρεπερτορίου και από το 1958 αποκλειστικά σε ρόλους αρχαίας ελληνικής τραγωδίας (Άτοσσα στους Πέρσες του Αισχύλου, Ηλέκτρα του Σοφοκλή, Μήδεια και Φαίδρα στον Ιππόλυτο του Ευριπίδη, Κλυταιμνήστρα στην Ορέστεια του Αισχύλου κ.ά). Με το Πειραϊκό Θέατρο και τον Δημήτρη Ροντήρη ταξίδεψε ανά τον κόσμο και διακρίθηκε για τις ερμηνείες της σε περισσότερες από 450 παραστάσεις αρχαίας τραγωδίας, σε 33 χώρες, και στο πλαίσιο διεθνών θεατρικών φεστιβάλ. Τιμήθηκε με το Α΄ Βραβείο του Φεστιβάλ του Θεάτρου των Εθνών (1960 για την Ηλέκτρα), το Χρυσό Μετάλλιο του Δήμου Αθηναίων (1962), το Αργυρό Μετάλλιο της Διεθνούς Θεατρικής Επιτροπής του Παλέρμο (καλύτερη ευρωπαία ηθοποιός για το 1963), το Βραβείο Μαρίκας Κοτοπούλη (1964).
Την περίοδο 1966-1967 συνεργάστηκε ως πρωταγωνίστρια (σε ρόλους αρχαίου δράματος στην ελληνική γλώσσα) με το Θέατρο Μαγιακόφσκι της Μόσχας, το θίασο Μαρτανιβίλι στην Τυφλίδα και το Ακαδημαϊκό Ουκρανικό Θέατρο στο Κίεβο . Η είδηση της επιβολής της απριλιανής δικτατορίας βρήκε την Ασπασία Παπαθανασίου στη Μόσχα. Το γεγονός την ανάγκασε να παραμείνει αυτοεξόριστη στην Ευρώπη ώς το 1974. Εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο, από όπου συνέχισε τη θεατρική της δραστηριότητα και ανέπτυξε αντιδικτατορική δράση. Πραγματοποίησε εξαιρετικά επιτυχημένες παραστάσεις μονολόγων αρχαίου δράματος (Μήδεια, Αντιγόνη, Ηλέκτρα, Εκάβη, Κασσάνδρα), θεατρικές απαγγελίες του Επιταφίου του Γιάννη Ρίτσου και άλλες σημαντικές εμφανίσεις στην Ευρώπη, τη Σοβιετική Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες , ενώ, παράλληλα, εμφανίστηκε και σε τηλεοπτικές παραγωγές .
Το 1975, από κοινού με τον Κώστα Μαυρομμάτη (αγαπημένο σύντροφο και από το 1944 σύζυγό της) και 19 ακόμη ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών, ίδρυσε την Πνευματική και Καλλιτεχνική Εταιρεία «Δεσμοί», μη κερδοσκοπικό φορέα με βασικό στόχο τη θεατρική και πολιτιστική αποκέντρωση. Με τους «Δεσμούς» η Ασπασία Παπαθανασίου παρουσίασε αρχαίες ελληνικές τραγωδίες και κωμωδίες αλλά και έργα του ελληνικού και παγκόσμιου ρεπερτορίου, σε περιοδείες ανά την Ελλάδα και σε ελληνικά φεστιβάλ . Το 1991 οι «Δεσμοί» ίδρυσαν το Κέντρο Έρευνας και Πρακτικών Εφαρμογών του Αρχαίου Ελληνικού Δράματος (ΚΕΠΕΑΕΔ – «Δεσμοί»), του οποίου η Ασπασία Παπαθανασίου διετέλεσε Διευθύνουσα Σύμβουλος (ώς το 2000) και υπεύθυνη τριετούς προγράμματος σπουδών διοργανωμένου από το ΕΚΤ (1991-1993). Παράλληλα, πραγματοποίησε σεμινάρια θεατρικής παιδείας για νέους, φιλολόγους της μέσης εκπαίδευσης και πτυχιούχους θεατρικών σπουδών.
Το 1984 και το 1985, στο πλαίσιο εκδηλώσεων του Υπουργείου Πολιτισμού, παρουσίασε την Ισμήνη του Γιάννη Ρίτσου στην Αθήνα και σε περιοδεία. Το 1984 συνεργάστηκε και με το Αμφι-Θέατρο του Σπύρου Α. Ευαγγελάτου, στην παράσταση της Ιφιγένειας εν Αυλίδι του Ευριπίδη. Το 1986, κατόπιν πρόσκλησης του ιαπωνικού θιάσου Toho, ερμήνευσε την Ιοκάστη σε δίγλωσση (ελληνικά – ιαπωνικά) παράσταση του Οιδίποδα τύραννου του Σοφοκλή στο Τόκιο. Το 1996 συνεργάστηκε για πρώτη φορά με το Εθνικό Θέατρο, στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή, σε σκηνοθεσία της Λυδίας Κονιόρδου. Το 1997 έλαβε μέρος στην παράσταση του Πλούτου του Αριστοφάνη από την Θεατρική Έξοδο Αιγαίου, σε σκηνοθεσία του Νίκου Παροίκου (πρώτη της εμφάνιση σε αρχαία ελληνική κωμωδία). Το 1998 συνεργάστηκε με τον θεατρικό οργανισμό «Θέατρο», ερμηνεύοντας την Ελεωνόρα Ντούζε στο έργο του Chigo de Chiara, Ελεωνόρα Ντούζε: Τελευταία νύχτα, σε σκηνοθεσία του Στάθη Λιβαθηνού. Το 2002 ερμήνευσε την Ισμήνη του Γιάννη Ρίτσου στο Δη.Πε.Θέ. Καλαμάτας. Το 2005 παρουσίασε το θεατρικό μονόλογο Η μελανόμορφη Κλυταιμνήστρα, στο θέατρο Τόπος Αλλού, σε σκηνοθετική επιμέλεια Νίκου Καμτσή.
Για τη συνολική προσφορά της στο θέατρο και τον πολιτισμό, η Ασπασία Παπαθανασίου τιμήθηκε με τον τίτλο του Officier της Τάξεως των Τεχνών και των Γραμμάτων από τη Γαλλική Κυβέρνηση (1991), το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών (1991) και τον τίτλο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος (1995). Το 1996 εκδόθηκε το αυτοβιογραφικού περιεχομένου βιβλίο της, Σελίδες μνήμης.

Archival history

Immediate source of acquisition or transfer

Δωρεά Ασπασίας Παπαθανασίου σε δύο μέρη, τον Ιανουάριο του 2001 και τον Μάιο του 2003.

Content and structure area

Scope and content

Διακρίνονται έξι ειδολογικές και θεματικές ενότητες των τεκμηρίων: i. Προσωπικά – αλληλογραφία (1941-1998), ii. Επαγγελματική θεατρική δραστηριότητα (1951-2001), iii. Θεατρικά κείμενα – άλλες δραστηριότητες (1952-2003), iv. Αποκόμματα Τύπου (1942-2003), v. Υποαρχεία Κώστα Μαυρομμάτη (1945-1993) και Χρήστου Δ. Παπακυριακόπουλου (1898-1986) και vi. Ηχητικά και οπτικοακουστικά τεκμήρια (1962-1998).
Στους φακέλους της πρώτης ενότητας (1-5) φυλάσσονται ιδιωτικά και δημόσια έγγραφα, καθώς επίσης, επιστολές προς την Ασπασία Παπαθανασίου και το σύζυγό της Κώστα Μαυρομμάτη και αντίγραφα επιστολών τους. Ειδικότερα, οι φάκελοι 1-2 περιλαμβάνουν έγγραφα και τεκμήρια που αφορούν στην προσωπική ζωή και την καλλιτεχνική δραστηριότητα και αναγνώριση της Ασπασίας Παπαθανασίου, ενώ οι φάκελοι 3-5 περιλαμβάνουν επιστολές, επιστολικά δελτάρια και αντίγραφα επιστολών της περιόδου 1948-1997.
Η δεύτερη ενότητα των φακέλων (6-15) καλύπτει την επαγγελματική καλλιτεχνική δραστηριότητα της Ασπασίας Παπαθανασίου, κατά την περίοδο 1951-2001. Πιο συγκεκριμένα: στο φάκελο 6 φυλάσσονται έγγραφα που αφορούν στην Ελληνική Εταιρεία Θεάτρου (1952), το Πειραϊκό Θέατρο (1961-1965) και τις τηλεοπτικές εμφανίσεις της Ασπασίας Παπαθανασίου στο Λονδίνο (1970-1971). Οι φάκελοι 7-12 καλύπτουν την ίδρυση και τη λειτουργία της Πνευματικής και Καλλιτεχνικής Εταιρείας «Δεσμοί», κατά την περίοδο 1975-2001. Τέλος, στους φακέλους 13-15 συγκεντρώθηκαν και ταξινομήθηκαν χρονολογικά και κατά παράσταση ποικίλα έγγραφα και τεκμήρια από θεατρικές παραστάσεις της περιόδου 1951-1998.
Η τρίτη ενότητα (φάκελοι 16-19) περιλαμβάνει δακτυλογραφημένα και χειρόγραφα κείμενα θεατρικών έργων, ταξινομημένα αλφαβητικά κατά συγγραφέα (φάκελοι 16-18). Περιλαμβάνει, επίσης (φάκελος 19), ομιλίες και προσχέδια λόγων της Ασπασίας Παπαθανασίου για καλλιτεχνικά και άλλα ζητήματα, καθώς και τεκμήρια που αφορούν στην ηχογράφηση του Επιταφίου του Γιάννη Ρίτσου.
Στην τέταρτη ενότητα (φάκελοι 20-28) έχουν συγκεντρωθεί σειρές αποκομμάτων Τύπου που αφορούν στη θεατρική δραστηριότητα της Ασπασίας Παπαθανασίου, κατά την περίοδο 1942-2003. Ο φάκελος 20 περιλαμβάνει λευκώματα μεγάλου σχήματος, με επικολλημένα αποκόμματα Τύπου της περιόδου 1942-1967. Στους φακέλους 21-28 ταξινομήθηκαν χρονολογικά αποκόμματα Τύπου της περιόδου 1958-2003.
Η πέμπτη ενότητα (φάκελοι 29-30) περιλαμβάνει δύο υποαρχεία: α) του συζύγου της, πολιτικού μηχανικού Κώστα Μαυρομμάτη (1915-1993), τα έγγραφα του οποίου καλύπτουν την περίοδο 1945-1993 και β) του διεθνούς φήμης μαθηματικού και παιδικού φίλου του Κώστα Μαυρομμάτη, Χρήστου Δ. Παπακυριακόπουλου (1914-1976), το οποίο περιλαμβάνει αλληλογραφία του με το ζεύγος Παπαθανασίου – Μαυρομμάτη, καθώς επίσης, οικογενειακά, προσωπικά και πληροφοριακά έγγραφα και τεκμήρια της περιόδου 1898-1986.
Στην έκτη ενότητα (φάκελοι 31-43) συγκεντρώθηκαν και περιγράφονται, προς το παρόν συνοπτικά, ηχητικά και οπτικοακουστικά τεκμήρια από την καλλιτεχνική δραστηριότητα της Ασπασίας Παπαθανασίου, κατά την περίοδο 1962-1998.
Το αρχείο περιλαμβάνει ακόμα ενότητες θεατρικών προγραμμάτων, φωτογραφικών τεκμηρίων και αφισών, που έχουν ενταχθεί στη Συλλογή Τεκμηρίων Παραστατικών Τεχνών και Μουσικής του Ε.Λ.Ι.Α.

Appraisal, destruction and scheduling

Accruals

System of arrangement

Στη διαδικασία ταξινόμησης του αρχείου διατηρήθηκε σε γενικές γραμμές η αρχική τάξη στο εσωτερικό των φακέλων και ακολουθήθηκαν οι υπάρχουσες γραπτές ενδείξεις.
Διακρίνονται έξι ειδολογικές και θεματικές ενότητες των τεκμηρίων:
i. Προσωπικά – αλληλογραφία (1941-1998)
ii. Επαγγελματική θεατρική δραστηριότητα (1951-2001)
iii. Θεατρικά κείμενα – άλλες δραστηριότητες (1952-2003)
iv. Αποκόμματα Τύπου (1942-2003)
v. Υποαρχεία Κώστα Μαυρομμάτη (1945-1993) και Χρήστου Δ. Παπακυριακόπουλου (1898-1986) και
vi. Ηχητικά και οπτικοακουστικά τεκμήρια (1962-1998).

Conditions of access and use area

Conditions governing access

Conditions governing reproduction

Language of material

Script of material

Language and script notes

Physical characteristics and technical requirements

Finding aids

Σταματογιαννάκη, Κωνσταντίνα (επιμ.), Αρχείο Ασπασίας Παπαθανασίου. Ευρετήριο, ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, Αθήνα 2007 (www.elia.org.gr)

Allied materials area

Existence and location of originals

Existence and location of copies

Related units of description

Related descriptions

Notes area

Note

Το αρχείο της Ασπασίας Παπαθανασίου περιλαμβάνει και τρεις επιπλέον ενότητες: θεατρικών προγραμμάτων, φωτογραφικών τεκμηρίων και αφισών. Οι ενότητες αυτές έχουν καταλογογραφηθεί αναλυτικά σε επίπεδο τεκμηρίου και έχουν ενταχθεί και φυλάσσονται ως αυτόνομα τμήματα στη Συλλογή Τεκμηρίων Παραστατικών Τεχνών και Μουσικής του Ε.Λ.Ι.Α.

Ειδικότερα: α) η σειρά θεατρικών προγραμμάτων περιλαμβάνει 200 τεκμήρια της περιόδου 1940-1998, β) το φωτογραφικό τμήμα του αρχείου (11 φάκελοι, 1800 τεκμήρια) καλύπτει τη χρονική περίοδο 1926-1998 και γ) η σειρά αφισών αριθμεί 150 τεμάχια από τη θεατρική δραστηριότητα της Ασπασίας Παπαθανασίου (υλικό κατά κύριο λόγο από το Πειραϊκό Θέατρο και τους «Δεσμούς»).

Alternative identifier(s)

Access points

Place access points

Genre access points

Description control area

Description identifier

Institution identifier

Rules and/or conventions used

Dates of creation revision deletion

Script(s)

Sources

www.elia.org.gr

Accession area