Μετά από πρόταση του υπουργού Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως ιδρύεται στις 17 Οκτωβρίου του 1844 με διάταγμα του Όθωνα η «Εταιρεία των Ωραίων Τεχνών».
Πρόκειται ουσιαστικά για φορέα που αναλαμβάνει να υπηρετήσει την εθνική ιδεολογία του νεοελληνικού κράτους: την αναγέννηση των τεχνών, ώστε να εξασφαλισθεί η καταξίωση
στα μάτια της Ευρώπης, αλλά και την ανάληψη εκ μέρους του κράτους ρόλου εθνικού κέντρου με εκπολιτιστική δράση προς τον ελληνισμό της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η σύσταση της Εταιρείας συνδυάστηκε με την αναδιοργάνωση του Σχολείου των Τεχνών που έγινε με διάταγμα του Όθωνα το 1843, σύμφωνα με το οποίο απομακρύνθηκαν όλοι οι Βαυαροί καθηγητές και τη διεύθυνση ανέλαβε ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου. Σκοπός της Εταιρείας ορίσθηκε «η πρόοδος των λεγομένων ωραίων τεχνών, τουτέστι της Ζωγραφικής, της Γλυπτικής, της Αρχιτεκτονικής και της Μουσικής, η συλλογή καλλιτεχνημάτων και η σύστασις Τεχνοδιδακτικού σχολείου, προσηκόντως διωργανωμένου κατά σχολάς».
Η σημασία που δόθηκε στο ρόλο και στην αποστολή της Εταιρείας φαίνεται στα πρόσωπα που αποτέλεσαν το διοικητικό της συμβούλιο: πρόεδρος αναγορεύθηκε παμψηφεί η βασίλισσα Αμαλία, πρώτος αντιπρόεδρος ο πρωθυπουργός Ιωάννης Κωλέττης και δεύτερος ο Ανδρέας Μεταξάς. Η δράση της Εταιρείας μαρτυρείται μέχρι το 1853

Στις 31 Δεκεμβρίου 1836 / 12 Ιανουαρίου 1837 δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως Βασιλικό Διάταγμα για την ίδρυση Σχολείου που θα εκπαιδεύει αρχιτεχνίτες («μαΐστορες») «εις την αρχιτεκτονικήν», ύστερα από πρόταση της «επί των Εκκλησιαστικών Γραμματείας και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως», πάντοτε όμως με τη σύμφωνη γνώμη «των Υπουργείων των Εσωτερικών και των Στρατιωτικών». Πρότυπο του Σχολείου ήταν αντίστοιχα ιδρύματα στη Δυτική Ευρώπη, κυρίως στη Βαυαρία και τη Γαλλία.Το «Βασιλικόν Σχολείον των Τεχνών» ή «Σχολείον Πολυτεχνικόν», όπως καθιερώθηκε να αποκαλείται, στεγάσθηκε προσωρινά σε μία από τις τρεις οικίες της οικογένειας Βλαχούτση επί της οδού Πειραιώς.
Στις 22 Οκτωβρίου 1843 δημοσιεύεται Διάταγμα που επισημοποιεί τρία τμήματα: το Σχολείο των Κυριακών, προορισμένο για τους επαγγελλόμενους «διαφόρους τέχνας», το Καθημερινό Σχολείο, «διά τας βιομηχάνους τέχνας», και το Ανώτερο Σχολείο, «διά καθημερινήν διδασκαλίαν των ωραίων τεχνών». Σε αυτό, προβλέπεται η διδασκαλία καθαρά καλλιτεχνικών μαθημάτων, από τη ζωγραφική και την αγαλματοποιία έως τη χαρακτική.
Το 1887 με τη θεσμοθέτηση των τετραετούς φοίτησης σχολών «πολιτικών μηχανικών» και «μηχανουργών» (μετέπειτα μηχανολόγων) το Πολυτεχνικό Σχολείο ή Μετσόβιο Πολυτεχνείο, όπως γίνεται ευρύτερα γνωστό, «καταρτίζει άνδρες ανώτατης τεχνικής μόρφωσης για τη δημόσια υπηρεσία, τη βιομηχανία και την οικοδομή» εφάμιλλους «προς τους αποφοιτούντας εκ των μεγάλων τεχνικών της Ευρώπης σχολών».
Με νομοσχέδιο του Φεβρουαρίου 1910, το καλλιτεχνικό τμήμα θα αποχωρισθεί διοικητικά από το τμήμα των Βιομηχάνων Τεχνών, θα γίνει δηλαδή αυτοδιοικούμενο, και θα υπαχθεί στο Υπουργείο των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως. Ο Γεώργιος Ιακωβίδης, Έφορος της Πινακοθήκης, θα είναι και ο πρώτος διευθυντής της αυτόνομης Σχολής Καλών Τεχνών, η οποία ωστόσο συνεχίζει να λειτουργεί στο πλαίσιο του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου (Ε.Μ.Π.), ονομασία που καθιερώθηκε με νόμο του 1914.