Περιοχή αναγνώρισης
Κωδικός αναγνώρισης της ενότητας περιγραφής
Τίτλος
Χρονολογία(ες)
- 1926-1943 (Δημιουργία)
Επίπεδο περιγραφής
Αρχείο
Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής (ποσότητα, όγκος ή διαστάσεις)
4018 περίπου βιβλία-πρακτικά
Περιοχή πλαισίου παραγωγής
Όνομα του παραγωγού
Διοικητική ιστορία
Στις 20-11-1939 η Διεύθυνση Ανταλλαγής του Υπ. Γεωργίας έγινε VII Δ/νσις της Γενικής Διευθύνσεως Δημοσίου Λογιστικού.
Το Μάιο του 1924 με Ν.Δ. «Περί συστάσεως Γενικής Διευθύνσεως Ανταλλαγής πληθυσμών (Αρ. Εφημ. Κυβ. 98/2-3- Μαΐου 1924)» συστάθηκε στην Κεντρική Υπηρεσία του Υπ. Γεωργίας Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής πληθυσμών με σκοπό να συγκεντρώσει στοιχεία περί των περιουσιών των υπαγόμενων εις την Ανταλλαγήν ομογενών….».
Με ψήφισμα της 3ης Απριλίου 1924 (άρθρα 9-10) της Δ’ Συνελεύσεως των Ελλήνων ιδρύθηκαν Διοικητικές επιτροπές «Προς ελέγχων των δηλώσεων εγκαταλειφθεισών εν Τουρκία Περιουσιών υπό Ανταλλαξίμων ομογενών και καταβολής ποσοστού».
Όλες οι περιοχές που ήταν εστίες του Ελληνισμού πριν από την συνθήκη της Λωζάννης χωρίστηκαν κατά εκκλησιαστικές επαρχίες (π.χ. Καισαρείας , Αμάσειας) και κάθε επαρχία σε κοινότητες (π.χ. κοινότης Αμισού , εκκλησιαστικής επαρχίας Αμάσειας)
Για κάθε μια από τις κοινότητες αυτές συστάθηκε μια Εκτιμητική Επιτροπή (Ε.Ε) που έδρευε σε μέρη που είχαν εγκατασταθεί ανταλλάξιμοι αυτής της κοινότητας . Για τις μεγάλες κοινότητες συστάθηκαν περισσότερες από μια Ε.Ε. με διακριτικό στοιχείο τη διαφορετική έδρα (π.χ. κοινότητα Ανδριανουπόλεως επαρχίας Ανδριανουπόλεως με έδρες Θεσ/κη , Ξάνθη, Κομοτηνή).
Δυο Ε.Ε. της αυτής κοινότητας που συνεδρίαζαν στην ίδια πόλη διακρίνονται με τα στοιχεία Α, Β, (π.χ. κοινότητα Αλάτσατα Α, Β, επαρχία Κρήνης με έδρα την Αθήνα) . Οι Ε.Ε. των πόλεων Σμύρνης και Τραπεζούντας συστάθηκαν με διακριτικό στοιχείο τις ενορίες αυτών των (1) βλ. Βιβλιοθήκη Γ.Α.Κ. τ. 24 πόλεων (π.χ. Αγ. Δημητρίου, Επαρχίας Σμύρνης ή Αγ. Δημητρίου Τραπεζούντας , επαρχίας Τραπεζούντας).
Οι Εκτιμητικές επιτροπές ήταν τετραμελείς . Τρία από τα μέλη ήταν διακεκριμένα πρόσωπα της κοινότητας της οποίας θα εξέταζαν τα περιουσιακά στοιχεία των κατοίκων και είχαν ίδια αντίληψη γι’ αυτά και το τέταρτο μέλος εκτελούσε χρέος γραμματέως και διοριζόταν από το Υπ. Γεωργίας . Αφού ορκίζοταν ενώπιον του Ειρηνοδίκη της έδρας της Ε.Ε. συγκέντρωναν τις αιτήσεις των ανταλλαξίμων , εξέταζαν τις χρηματικές απαιτήσεις του αιτούντος με βάση τα περιουσιακά στοιχεία, κινητά και ακίνητα και επιδίκαζαν το ποσό. «Η επιτροπή στηριζόμενη εις τας προσωπικάς γνώσεις και αντίληψιν των μελών της ή εις πληροφορίας δέχεται….». Ο υπολογισμός του ποσού γίνονταν σε Τούρκικες χρυσές λίρες και συνήθως το ποσό ήταν μικρότερο από το ζητούμενο. Ήδη η επιτροπή από την αρχή των συνεδριάσεων είχε ορίσει ένα minimum αποζημιώσεως ανάλογα με το περιουσιακό στοιχείο π.χ. 100 Τ.Λ. για ένα σπίτι , 10 Τ.Λ. για ένα άλογο . Πολλές φορές όμως η δήλωση απορρίπτεται «διότι ο αιτών στερείται επισήμων αποδεικτικών εγγράφων ή τυγχάνει άγνωστος από την επιτροπή και τους λοιπούς συμπολίτες του». Σ’ αυτό τι σημείο αξιοσημείωτα είναι δύο στοιχεία: α)Η επιτροπή σχεδόν πάντα δέχεται και αποζημιώνει τον αιτούντα για προίκα θυγατέρων , αδελφών , ενώ άλλα στοιχεία τα απορρίπτει ως ανυπόστατα , και β) αν ο δικαιούχος είχε πεθάνει και δεν υπήρχε άρρην άμεσος κληρονόμος μέρος της περιουσίας κληρονομούν οι αδελφοί ή οι εξάδελφοι του αποθανόντος και όχι εξ ολοκλήρου η χήρα ή οι θυγατέρες του. Σε περίπτωση ασάφειας ή διπλής δηλώσεως σε δυο Ε.Ε. οι επιτροπές αλληλογραφούσαν μεταξύ τους προκειμένου να καταλήξουν σε απόφαση ή οι ενδιαφερόμενοι κατέφευγαν προς επίλυση της διαφοράς στις Α/θμιες και Β/θμιες Επιτροπές ή Επιτροπές Ασαφών δηλώσεων.
Φορέας διατήρησης του αρχείου
Ιστορικό της ενότητας περιγραφής
Διαδικασία πρόσκτησης
Το αρχείο παραδόθηκε στα Γ.Α.Κ. στις 28-1-1975 από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους με αριθμό βιβλίου εισαγωγής (ΑΒΕ) 649
Περιοχή περιεχομένου και διάρθρωσης
Παρουσίαση περιεχομένου
Το σωζόμενο αρχείο αποτελείται από βιβλία και λίγα λυτά που περιέχουν κυρίως Πρακτικά με τις Δηλώσεις των αιτούντων και Ευρετήρια Α/μιων και Β/μιων Εκτιμητικών Επιτροπών των Ανταλλαξίμων όπως επίσης πρακτικά και ευρετήρια διαφόρων νομών.
Επίσης, περιέχει ονομαστικά ευρετήρια αποζημιωθέντων αστών προσφύγων, πρακτικά επιτροπών κληρονομικών μεριδίων και ευρετήρια ισχυουσών περικοπών.
Από τις δηλώσεις των ενδιαφερομένων προκύπτει για τον ερευνητή ένας πραγματικός θησαυρός στοιχείων που αφορούν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση των ανταλλαξίμων πριν από το 1922 , όταν ακόμη παρέμεναν στις εστίες τους. Υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση όπως είναι φυσικό στις ασχολίες και στις καλλιέργειες ανάλογα με την κοινότητα αν αυτή ήταν αστικό κέντρο ή μικρό χωριό στην ενδοχώρα , αν ήταν παράλια ή ορεινή.
Έτσι στην ενορίας της Αγίας Φωτεινής της Σμύρνης δηλώνονται καταστήματα ωρολογίων , οπτικών , μεταξωτών, υφασμάτων (βελούδα , γουναρικά και καπέλα) ειδών κυνηγιού , πορσελάνης. Επίσης δηλώνονται δύο ιδιωτικά αυτοκίνητα 300 τόμων . Όλα αυτά συνηγορούν υπέρ ενός πλουσίου αστικού κέντρου . Στην ενορία Αγίου Γρηγορίου Τραπεζούντας, επίσης μεγάλης πόλης δηλώνονται καταστήματα σιδηρικών , χρωμάτων, ραφεία χρυσοχοεία.
Αντίθετα στις κοινότητες της επαρχίας Καρς που ήταν γεωργικές και κτηνοτροφικές δηλώνονται λιβάδια , βοσκές, αλώνια και γεωργικά εργαλεία. Στα παράλια δηλώνονται λέμβοι αλιευτικές και δίκτυα, πλοιάρια , ιστιοφόρο ενδεικτικά όλα των ασχολιών της περιοχής.
Αναλόγως με την γεωγραφική θέση της κοινότητας αντίστοιχες είναι και οι καλλιέργειες. Στα παράλια της Μ. Ασίας δηλώνονται ελαιόδεντρα βαμβάκι αμπέλια, καστανιάς και λεπτοκαρυώνες και εργοστάσιο φουντουκελαίου και παραγωγής ψίχας φουντουκιού. Στην περιοχή της Προύσας συκομορεώνες και εργαλεία μετάξης και διάφορα χρειώδη σηροτροφίας. Η περιφέρεια με τις καλλιέργειες της καθορίζει εν πολλοίς και τις ασχολίες του μεγαλύτερου κέντρου.
Επίσης αξιοσημείωτο είναι ότι η επιτροπή της κοινότητας σε αρκετές περιπτώσεις ζητεί αποζημίωση για τα περιουσιακά στοιχεία του Ιερού Ναού της π.χ. λιθίνη , αγροί , σχολείο διώροφο 8 αιθουσών , έπιπλα , σκεύη αργυρά και χρυσά.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα βιβλίο πιστοποιητικών της κοινότητας Φιλαδελφείας, το οποίο περιέχει φωτογραφίες προσφύγων.
Τέλος από την επιτροπή Μεταλλείων (Νόμου 4719) βλέπουμε να ζητείται αποζημίωση για μεταλλεία σμύριδας , μαρμάρων και ορυχεία άνθρακος.
Έτσι από τις ταπεινές δηλώσεις (δύο όρνιθες ή δυο κυψέλαι) μέχρι και τις πιο πλούσιες (μεταλείο σμύριδος) ή από τα διώροφα και τριώροφα σπίτια της Τραπεζούντας μέχρι την οικία με στάβλο μια μικρής κοινότητας φαίνεται όλη η ζωή και οι δραστηριότητες των κατοίκων.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στα Ευρετήρια υπάρχει ένα πλήθος ονομάτων ανταλλαξίμων, όπως επίσης και στοιχεία από τα οποία φαίνονται τα επαγγέλματα που ασκούσαν στην Τουρκία. Στις κοινότητες της ενδοχώρας η κύρια ασχολία ήταν γεωργός ή έμπορος, ενώ στις μεγάλες πόλεις βρίσκουμε υφασματοπόλες, βιβλιοπώλες, ράπτες, δασκάλους, φωτογράφους , λογιστές, σουδζουκτσήδες , λειτουργούς κλπ. Εκτός από τα παραπάνω αξιόλογη πηγή για την έρευνα αποτελούν τα ονόματα των κοινοτήτων που αναφέρονται στο Αρχείο.
Η ορθογραφία των κοινοτήτων είναι αυτή που αναγράφεται στα πρακτικά και γι’ αυτό το λόγο οι περισσότερες κοινότητες βρίσκονται σε γενική πτώση (π.χ. κοιν. Δογάντζας , επαρχίας Ηρακλείας-Ραιδεστού). Πολλές φορές υπήρχε στο πρακτικό διπλή ονομασία που βρίσκεται σε παρένθεση (π.χ. κοιν. Αρέτσου (Ρυσίου) επαρχίας Χαλκηδόνος. Επίσης υπήρχε και διαφορετική γραφή για την ίδια κονότητα <Πλατυάνου ή Πλατιανών> επαρχίας Προύσης).
Επιλογές, εκκαθαρίσεις και τελική διατήρηση
Προσθήκες υλικού
Σύστημα ταξινόμησης
Περιοχή όρων πρόσβασης και χρήσης
Όροι πρόσβασης
Όροι αναπαραγωγής
Γλώσσα(ες) των τεκμηρίων
Αλφάβητο(α) των τεκμηρίων
Σημειώσεις για τη γλώσσα και γραφή των τεκμηρίων
Φυσικά χαρακτηριστικά και τεχνικές προϋποθέσεις
Εργαλεία έρευνας
Περιοχή συμπληρωματικών πηγών
Εντοπισμός πρωτοτύπων
Εντοπισμός αντιγράφων
Συμπληρωματικές πηγές / σχετικές ενότητες περιγραφής
Περιοχή παρατηρήσεων
Εναλλακτικός(οί) κωδικός(οί) αναγνώρισης
Σημεία πρόσβασης
Τόποι
Ονόματα
Είδη
Περιοχή ελέγχου της περιγραφής
Κωδικός αναγνώρισης περιγραφής
Κωδικός αναγνώρισης του φορέα καθιέρωσης της εγγραφής
Κανόνες και/ή συμβάσεις
Ημερομηνίες δημιουργίας, αναθεώρησης ή κατάργησης της περιγραφής
Αλφάβητο(α)
Πηγές
Παρατηρήσεις και Όνομα Αρχειονόμου
Αρετή Καλογερά