Αρχείο PAA009.00 - Αρχείο Μινιστέριου/Γραμματείας/Υπουργείου της Θρησκείας και Παιδείας (περιόδου Αγώνα)

Περιοχή αναγνώρισης

Κωδικός αναγνώρισης της ενότητας περιγραφής

GRGSA-CSA- PAA009.00

Τίτλος

Αρχείο Μινιστέριου/Γραμματείας/Υπουργείου της Θρησκείας και Παιδείας (περιόδου Αγώνα)

Χρονολογία(ες)

  • 1821 - 1827 (Δημιουργία)

Επίπεδο περιγραφής

Αρχείο

Μέγεθος και υπόστρωμα της ενότητας περιγραφής (ποσότητα, όγκος ή διαστάσεις)

24 φάκελοι

Περιοχή πλαισίου παραγωγής

Όνομα του παραγωγού

Διοικητική ιστορία

Το Μινιστέριο της Θρησκείας θεσπίζεται τον Ιανουάριο του 1822 σύμφωνα με όσα ορίζονται στο «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος», που αποτελεί το πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδας. Το Εκτελεστικό σώμα ως αρμόδιο για τη σύσταση των κλάδων της Διοίκησης (άρθρο κβ ́) εκλέγει οκτώ υπουργούς ενιαύσιας θητείας, ένας εκ των οποίων είναι «ὁ τῆς Θρησκείας».
Ως πρώτος «Μινίστρος των Θρησκευτικών» διορίζεται ο Επίσκοπος Ανδρούσης Ιωσήφ και ως Γενικός Γραμματέας ο Κύπριος Αγωνιστής Χαράλαμπος Μάλης. Επισημαίνεται ότι κατά τη χρονική περίοδο από τις 17 Απριλίου 1822 έως την 1η Ιουνίου 1823 ο Ιωσήφ Ανδρούσης χρημάτισε παράλληλα και Μινίστρος του Δικαίου. Με την έναρξη της Β ́ Βουλευτικής περιόδου (26 Απριλίου 1823) το Υπουργείο Θρησκείας
ανατίθεται εκ νέου στον Επίσκοπο Ανδρούσης Ιωσήφ. Τον Ιούνιο του 1823, όταν ο Χαράλαμπος Μάλης διορίστηκε γραμματέας του Ανδρέα Ζαΐμη στο Στρατόπεδο των Πατρών και αποχώρησε, διορίστηκε και διατέλεσε επί ένα μήνα Γενικός Γραμματέας ο Νικόλαος Σπηλιάδης, ο οποίος ακολούθως ανέλαβε καθήκοντα Προσωρινού Γενικού Γραμματέα του Εκτελεστικού Σώματος. Μετά τον Ν. Σπηλιάδη Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου ανέλαβε ο ιερομόναχος Δανιήλ Γεωργόπουλος.
Με τον «Νόμο της Επιδαύρου» ( Άστρος, Απρίλιος 1824 ), το δεύτερο από τα συνταγματικά κείμενα της Επανάστασης του 1821, το «Μινιστέριον της Θρησκείας» μετονομάσθηκε σε «Υπουργείον της Λατρείας». Ο Ανδρούσης Ιωσήφ σε επιστολή του προς τον Πρόεδρο του Εκτελεστικού, Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, αποδοκίμασε τη μετωνυμία με το αιτιολογικό ότι η έννοια της λατρείας είναι πολύ στενότερη της θρησκείας, η οποία περιλαμβάνει και τις εσωτερικές θρησκευτικές πεποιθήσεις των ανθρώπων, και συνέχισε να υπογράφει ως «Υπουργός της Θρησκείας». Αντίθετα, η Διοίκηση εξακολούθησε να χρησιμοποιεί τον όρο «Υπουργός της Λατρείας» στα επίσημα έγγραφά της.
Το 1824 ξεκινούν οι πολεμικές συγκρούσεις του εμφύλιου πολέμου. Ο Ιωσήφ αποστέλλεται από το Εκτελεστικό στους Ζαΐμη, Λόντο και Νοταρά ως ειρηνοποιός. Συνεπακόλουθα, ο Ανδρούσης άσκησε τα καθήκοντά του μέχρι 23 Μαΐου 1824, οπότε τον αντικατέστησε ο Δ. Γεωργόπουλος μέχρι και τον Οκτώβριο του 1824, λίγο πριν την παραίτηση του πρώτου. Σημειώνεται, ωστόσο, ότι η αντικατάσταση ήταν υπηρεσιακού χαρακτήρα, καθώς την ευθύνη του Υπουργείου διατηρούσε ο Επίσκοπος Ανδρούσης Ιωσήφ.
Τον Οκτώβριο του 1824, λίγο μετάτην αποτυχία συγκρότησης τριμελούς αποστολής με τον Βρεσθένης Θεοδώρητο και τον Παλαιών Πατρών Γερμανό για την κατάπαυση του εμφύλιου σπαραγμού, ο Ιωσήφ Ανδρούσης παύει να ασκεί τα καθήκοντά του και η διεύθυνση «εν απουσία Υπουργού» ανατίθεται στον Γενικό Γραμματέα Δ. Γεωργόπουλο.
Στις 9 Φεβρουαρίου 1825, αναλαμβάνει το Υπουργείο ο Επίσκοπος Δαμαλών Ιωνάς. Γενικός Γραμματέας διορίστηκε ο Αγαθόνικος Μιλτιάδης και μετά από οχτώ μήνες διορίστηκε νέος Γενικός Γραμματέας ο κληρικός και δάσκαλος, Ιωάσαφ Βυζάντιος.
Τον Μάιο του 1827, η Γ ́ Εθνοσυνέλευση ψήφισε στην Τροιζήνα το «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος» σύμφωνα με το οποίο καταργήθηκε ο θεσμός των Υπουργείων και η εκτελεστική λειτουργία ανατέθηκε σε

τριμελή επιτροπή, η οποία έφερε τον τίτλο «Αντικυβερνητική Επιτροπή της Ελλάδος».
Ειδικότερα, οι αρμοδιότητες του Υπουργείου της Θρησκείας, όπως αυτές ορίζονταν από τον σχετικό Κανονισμό της Α ́ Βουλευτικής Περιόδου(15 Ιανουαρίου 1822-25 Απριλίου 1823), παρουσιάζονται σε έγγραφο που επιγράφεται: «Περικοπή εκ του σχεδίου του Γενικού Μηχανικού Οργανισμού της Προσωρινής Διοικήσεως της Ελλάδος, αφορώσα το Μινιστέριον της Θρησκείας». Συγκεκριμένα, στο αναφερόμενο έγγραφο προβλέπονται τα εξής: «Ο Μινίστρος των θρησκευτικών χρεωστεί να ενεργή μετ' επιστασίας τας αποφάσεις της Διοικήσεως, όσαι αφορώσι το Μινιστέριόν του. Φροντίζει περί της επιστασίας των Εκκλησιαστικών και ιερών Μοναστηρίων, περί των οποίων η Διοίκησις θέλει τον διορίσει. Χρέος απαραίτητον έχει να φροντίση παντοιοτρόπως, ώστε ο ιερός κλήρος να διακηρύξη προς τους λαούς της Ελλάδος το σέβας, την υπακοήν και αγάπην, τα οποία οφείλουσι να έχωσι προς την εύνομον της Ελλάδος Διοίκησιν, από την οποίαν εξαρτάται το εύ είναι αυτών, ώστε δι' αυτού του τρόπου η Διοίκησις απολαμβάνουσα την πίστιν των αυτώννα απόκτηση νεύρα ικανά εσωτερικώς εις το να ενεργή απαρεμποδίστως, και να συστήση ούτω την υπόληψίν της προς τα άλλα έθνη. Χρεωστεί τέλος να καθυποβάλη εις της Διοικήσεως την επίκρισιν σχέδιον περί των όσων αφορώσι την ευκλείαν της θρησκείας και να φροντίζη περί όσων αφορώσι το Μινιστέριόν του».
Σημειώνεται ότι, ενώ στον Κανονισμό δε γίνεται συγκεκριμένη μνεία στον τομέα της παιδείας, στο Αρχείο του Μινιστερίου συγκαταλέγονται έγγραφα που αφορούν αμιγώς εκπαιδευτικά θέματα, όπως η χρηματοδότηση και η ίδρυση σχολείων, ο διορισμός και το καθηκοντολόγιο των δασκάλων.

Φορέας διατήρησης του αρχείου

Ιστορικό της ενότητας περιγραφής

Διαδικασία πρόσκτησης

Περιοχή περιεχομένου και διάρθρωσης

Παρουσίαση περιεχομένου

Περιέχει υπηρεσιακή αλληλογραφία του Μινιστερίου/Υπουργείου/Γραμματείας της Θρησκείας και Παιδείας με διάφορες αρχές της κεντρικής επαναστατικής διοίκησης (Εκτελεστικό, Βουλευτικό, Αντικυβερνητική Επιτροπή, Υπουργεία κλπ.), με τοπικές αρχές (έπαρχοι, αντέπαρχοι, δημογεροντίες, εφορείες κλπ.) με αρχιερείς (Επίσκοπος Σκιάθου και Σκοπέλου Ευγένιος, Επίσκοπος Αιγίνης και Ύδρας Γεράσιμος, Επίσκοπος Καρύστου Νεόφυτος, Επίσκοπος Φαναρίου και Φαρσάλων Γεράσιμος, Επίσκοπος Ελαίας Παΐσιος, Επίσκοπος Κορίνθου Κύριλλος, Επίσκοπος Θηβών Παΐσιος, Επίσκοπος Καρπάθου και Κάσου, Επίσκοπος Μοσχονησίων Τοποτηρητής της Επαρχίας Σίφνου και λοιπών νήσων Βαρθολομαίος, Επίσκοπος Λέρου Ιερεμίας, Επίσκοπος Άρτης Πορφύριος, Έξαρχος του Αιγαίου Πελάγους Σωφρόνιος, Επίσκοπος Κερνίκης Προκόπιος, Επίσκοπος Παροναξίας Ιερόθεος, Επίσκοπος Αθηνών Διονύσιος, Επίσκοπος Δαμαλών, Επίσκοπος Άνδρου, Πρωτοσύγκελος Αμβρόσιος, Αρχιεπίσκοπος Σάμου Κύριλλος, Επίσκοπος Μηλέας Ιωσήφ, Επίσκοπος Σκύρου Γρηγόριος, Επίσκοπος Μενδενίτσης Τοποτηρητής Σαλαμίνος και Δερβενοχωρίων Διονύσιος, Επίσκοπος Καρύστου Νεόφυτος, Επίσκοπος Κομάνων Ευγένιος, Επίσκοπος Μυρίνης Τοποτηρητής της Επαρχίας Παροναξίας Σωφρόνιος, πρώην Επίσκοπος Τριπόλεως Τοποτηρητής της Επαρχίας Ναυπλίου, Επίσκοπος Τριπόλεως Δανιήλ, Επίσκοπος Ταλαντίου Τοποτηρητής της Επαρχίας Αθηνών Νεόφυτος κ.ά.) καθώς και ιερείς, ηγουμένους μονών κ.ά. σχετικά με υπηρεσιακά θέματα αρμοδιότητας του υπουργείου, όπως διαταγές, γνωστοποιήσεις, αποφάσεις, κλήσεις σε απολογία, προσκλήσεις προς αρχιερείς, ιερείς και άλλα πρόσωπα και επιτροπές περί θεωρήσεως διαφορών (οικονομικές, κληρονομικές, οικογενειακές κ.λπ.) και οι αποφάσεις τους, διορισμοί και καθήκοντα ιερέων, ιεροκηρύκων, διδασκάλων, καταγραφή των ιερών σκευών και κειμηλίων μονών, αποστολή ιεροκηρύκων σε διάφορες επαρχίες, καταχρήσεις μοναχών (υπεξαίρεση ιερών σκευών κ.λπ.), διορισμοί ηγουμένων για τη συγκέντρωση χρυσών και αργυρών σκευών από εκκλησίες και μονές, αποδεικτικά με τις ποσότητες ασημιού που παρέδωσαν διάφορες μονές στο Εθνικό Ταμείο κ.ά.

Επίσης, περιλαμβάνει αναφορές προς το Μινιστέριο/Υπουργείο/Γραμματεία της Θρησκείας και Παιδείας και προς τη Διοίκηση, το Εκτελεστικό Σώμα, την Αντικυβερνητική Επιτροπή κλπ. από ιερείς, μοναχούς και άλλα πρόσωπα για θεώρηση διαφόρων υποθέσεων, όπως καταχρήσεις αρχιερέων, ιερέων και μοναχών, υποθέσεις καταχρήσεων εις βάρος ιερέων και μοναχών, οικονομικές, κληρονομικές και κτηματικές διαφορές, κλοπές, ζητήματα προγαμιαίων δωρεών, υποθέσεις διάλυσης αρραβώνα, υποθέσεις παράνομων συνοικεσίων και γάμων, αιτήσεις διαζυγίων, αναφορές χηρών να τούς επιστραφεί η προίκα τους, αναφορές περί χορηγήσεως αφοριστικών κ.λπ. Τέλος στο αρχείο εντοπίζονται διάφορα αποδεικτικά, λογαριασμοί, διαθήκες, πωλητήρια έγγραφα, συμφωνητικό ανταλλαγής (αντίγιον), συμφωνητικά πωλήσεως, αναφορές περί συστάσεως και χρηματοδοτήσεως σχολείων κ.ά.

Επιλογές, εκκαθαρίσεις και τελική διατήρηση

Προσθήκες υλικού

Σύστημα ταξινόμησης

Περιοχή όρων πρόσβασης και χρήσης

Όροι πρόσβασης

Όροι αναπαραγωγής

Γλώσσα(ες) των τεκμηρίων

Αλφάβητο(α) των τεκμηρίων

Σημειώσεις για τη γλώσσα και γραφή των τεκμηρίων

Ελληνικά, ιταλικά

Φυσικά χαρακτηριστικά και τεχνικές προϋποθέσεις

Εργαλεία έρευνας

Βιβλιοθήκη ΓΑΚ, τ. 11, σ. 236-256

Περιοχή συμπληρωματικών πηγών

Εντοπισμός πρωτοτύπων

Εντοπισμός αντιγράφων

Το αρχείο είναι ψηφιοποιημένο και τα ψηφιακά αντίγραφα διαθέσιμα στον Αρχειομνήμονα: http://arxeiomnimon.gak.gr/browse/resource.html?tab=01&id=1979

Συμπληρωματικές πηγές / σχετικές ενότητες περιγραφής

Σχετιζόμενες περιγραφές

Περιοχή παρατηρήσεων

Σημείωση

Σημείωση

Σημείωση

Στο πλαίσιο του προγράμματος "Ψηφιακό Αρχείο 1821" του Κέντρου Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (Κ.Ε.Α.Ε.), πραγματοποιήθηκε η περιγραφή του αρχείου σε επίπεδο φακέλου.

Εναλλακτικός(οί) κωδικός(οί) αναγνώρισης

Σημεία πρόσβασης

Ονόματα

Είδη

Περιοχή ελέγχου της περιγραφής

Κωδικός αναγνώρισης περιγραφής

Κωδικός αναγνώρισης του φορέα καθιέρωσης της εγγραφής

Κανόνες και/ή συμβάσεις

Ημερομηνίες δημιουργίας, αναθεώρησης ή κατάργησης της περιγραφής

Αλφάβητο(α)

Πηγές

Περιοχή εισαγωγών

Σχετιζόμενα φυσικά και νομικά πρόσωπα

Σχετιζόμενα είδη